Κρόκος Κοζάνης
Καραβίτης Θωμάς
Ζαφορά και σαφράνι η κρόκος κοζάνης
Επιστημονικη ονομασια: Crocus sativus
Γενικά
Ο κρόκος γνωστός και με τις ονομασίες ζαφορά και σαφράνι είναι φυτό από το οποίο παράγεται ένα από τα πιο ακριβά μπαχαρικά που υπάρχουν στον κόσμο. Το σαφράν(ι) προέρχεται από τον ύπερο του άνθους του φυτού κρόκος, η επιστημονική ονομασία του οποίου είναι Κρόκος ο ήμερος (Crocus sativus) L. το οποίο ανήκει στην οικογένεια των Ιριδoειδών (Iridaceae) .
Επιστημονικη ονομασια: Crocus sativus
Γενικά
Ο κρόκος γνωστός και με τις ονομασίες ζαφορά και σαφράνι είναι φυτό από το οποίο παράγεται ένα από τα πιο ακριβά μπαχαρικά που υπάρχουν στον κόσμο. Το σαφράν(ι) προέρχεται από τον ύπερο του άνθους του φυτού κρόκος, η επιστημονική ονομασία του οποίου είναι Κρόκος ο ήμερος (Crocus sativus) L. το οποίο ανήκει στην οικογένεια των Ιριδoειδών (Iridaceae) .
Περιγραφή και Χαρακτηριστικά
"Κρόκος Σατίβους" είναι το κατάλληλο βοτανικό όνομα γι' αυτό το φυτό, το οποίο φυτεύεται το καλοκαίρι και ανθίζει το φθινόπωρο. Εχει στενό, γρασιδωτό φύλλωμα με άσπρη κεντρική φλέβα, εμφανίζεται το χειμώνα και μαραίνεται πριν από το καλοκαίρι. Κανένα ίχνος από τον κρόκο δεν θα εμφανιστεί μέχρις ότου οι μέρες γίνουν μικρές και δροσερές.
Αυτός ο σπάνιος κρόκος, ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε κατά πολλούς στην Ασία, είναι μέλος της οικογένειας φυτών Iris. Σήμερα καλλιεργείται εκτεταμένα στο Ιράν, το Κασμίρ, την Ελλάδα, την Ισπανία και το Μαρόκο. Μοναδική κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της χώρας μας είναι η περιοχή της Κοζάνης, με επίκεντρο τα γειτονικά χωριά Κρόκου, Καρυδίτσας και Ανω Κώμης.
Ο κρόκος είναι εύκολο να καλλιεργηθεί. Ήπιο κλίμα, βροχοπτώσεις και καλοδουλεμένο έδαφος είναι επαρκείς παράγοντες. Ενα ράντισμα με τρίμματα κοκάλων στο χώμα στο οποίο θα φυτευτεί ο κρόκος θα το προμηθεύσει με φώσφορο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η αναπαραγωγή γίνεται με την φυσική ανάπτυξη του υπόγειου τμήματος αναπαραγωγής, ιδιότητα που την έχουν λίγα μόνο φυτά. Η φυτεία γίνεται αργά, συνήθως κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Οι βολβοί φυτεύονται σε απόσταση 10-15 εκατοστά μεταξύ τους και 20-25 εκατοστά βάθους. Για τη φυτεία ενός στρέμματος χρειάζονται 250-350 κιλά βολβοί. Πρέπει να προσέχουμε και να επιβλέπουμε τακτικά τη φυτεία γιατί οι βολβοί αποτελούν καλό μεζέ για διάφορα ζώα, όπως τυφλοπόντικες και αρουραίοι.
Το επίπεδο, ανοιχτό, χαμηλό τοπίο από την πόλη της Κοζάνης μέχρι τη λίμνη Πολυφύτου προσφέρει ιδανικές συνθήκες για την καλλιέργεια του κρόκου. Κάθε 6-9 χρόνια τα υπόγεια τμήματα αναπαραγωγής ξηλώνονται, καθαρίζονται και χωρίζονται, μετά επιδεικνύονται σε ένα άλλο μέρος επιτρέποντας έτσι το ξαλαφρωμένο πλέον έδαφος, να επανακτήσει όλες τις ουσίες που έχει χάσει λόγω της καλλιέργειας του κρόκου.
Κάθε φθινόπωρο, όταν ανθίζει ο κρόκος, οι ξηραμένες ωχρές εκτάσεις μεταβάλλονται σε μία θάλασσα από χρώματα, τα οποία ποικίλουν από πορτοκαλί σε βιολετί, σε λεβάντα. Η γη μεταμορφώνεται σε πορφυρή πεδιάδα. Ακόμη και τα σύννεφα σ' ένα λαμπρό γαλάζιο ουρανό φαίνεται να επηρεάζουν το χρώμα της έκτασης που βρίσκεται από κάτω τους.
Τα λουλούδια που αρχίζουν να βγαίνουν κατά τα μέσα Οκτώβρη μαζεύονται από συντροφιές, κατά κανόνα γυναικών και μεταφέρονται στα σπίτια με κοφίνια. Η κοπιαστική αυτή εργασία, που χρειάζεται και σχετική δεξιοτεχνία, συνεχίζεται από την ανατολή μέχρι και τη δύση του ηλίου και διαρκεί 20-25 ημέρες.
Ο κρόκος είναι έτοιμος για συγκομιδή μόλις το λουλούδι ανοίξει τελείως. Νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα είναι η καλύτερη ώρα για συγκομιδή, διότι τα φυτικά έλαια βρίσκονται στην υψηλότερη δυνατή συγκέντρωση.
Κάθε πρωί με την αυγή οι αγρότες με τις οικογένειές τους, όλοι οι άνθρωποι αυτής της περιοχής, θα πάνε στα χωράφια με τα πόδια, με ποδήλατο, με μηχανάκι, με τρακτέρ ή με αυτοκίνητο. Με ρυθμούς που θυμίζουν μπαλαρίνα, άντρες, γυναίκες και παιδιά γονατίζουν χαμηλά για να αποσπάσουν τα πολύ μικρά άνθη και να τα ρίξουν μέσα σε ποδιές και μικρά καλάθια αποκομμένα πλέον από τον κορμό τους. Αυτή η κουραστική σκηνή επαναλαμβάνεται συνεχώς, μέρα με τη μέρα, γιατί ο κρόκος μαραίνεται και κάθε στίγμα γίνεται χειρότερο αν δεν μαζευτεί μέσα σε λίγες ώρες από το τελείωμα της άνθησής του.
Παρ' όλη την κούραση και τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, που πολλές φορές επικρατούν, οι κροκοκαλλιεργητές αντιμετωπίζουν με χιούμορ την όλη κατάσταση, φωνάζοντας ο ένας τον άλλο και χαιρετώντας τον κάθε περαστικό. Αργά το απόγευμα τα χωράφια θα έχουν καθαριστεί, μόνο που θα καλυφθούν με βιολετί χρώμα την άλλη ημέρα το πρωί.
Στο σπίτι άλλο συνεργείο, δύο ατόμων, τοποθετεί τα άνθη λίγα - λίγα πάνω σε ειδικό τραπέζι όπου με τη δημιουργία αέρα από ηλεκτροκίνητους ανεμιστήρες ξεχωρίζει τα πέταλα από τους στήμονες και τα στίγματα.
Σε άλλο χώρο, μία ομάδα από γυναίκες κάθεται γύρω από ένα τραπέζι. Το δωμάτιο είναι ευωδιασμένο με τα εκατοντάδες χιλιάδες φύλλα κρόκου, που υπάρχουν μέσα. Οι γυναίκες με επιδεξιότητα ανοίγουν τα μοβ πέταλα και αποσπούν από το κάθε λουλούδι τα εναπομείναντα στίγματα από την προηγούμενη διαδικασία, τα οποία τα ρίχνουν σε μικρά πιάτα. Τα άνθη στοιβάζονται κατά το μήκος του τραπεζιού, ενώ οι γυναίκες έχουν θαμμένα τα πόδια τους μέσα στα αποβαλλόμενα λουλούδια. Η διαλογή όπως και το μάζεμα πρέπει να γίνεται αμέσως, πριν μαραθούν τα λουλούδια. Αυτές οι γυναίκες, με τη βοήθεια των ανδρών, θα δουλέψουν αρκετά μέσα στη νύχτα, αποκοιμόμενοι πολλές φορές επάνω στις καρέκλες τους.
Αργά το βράδυ ακολουθεί το στέγνωμα της σοδειάς. Η ξήρανση των στιγμάτων είναι η πιο βασική και λεπτή εργασία και απαιτεί πείρα, μεγάλη προσοχή και τέχνη. Αν ο κρόκος ξεραθεί κανονικά, διατηρεί αναλλοίωτες τις χαρακτηριστικές του ιδιότητες (χρώμα-άρωμα).
Η ξήρανση γίνεται με την τοποθέτηση σε λεπτά στρώματα των νωπών στιγμάτων, πάνω σε τελάρα με δικτυωτή συρμάτινη ή μεταξωτή βάση. Τα τελάρα μεταφέρονται σε θερμαινόμενα, σκοτεινά δωμάτια, που θερμαίνονται με θερμάστρες πετρελαίου, ξύλου ή κάρβουνου. Εκεί με προοδευτικά ανερχόμενη θερμοκρασία μέχρι 40°C, ο κρόκος στεγνώνει σε 8-12 ώρες. Την επόμενη μέρα συσκευάζεται μέσα σε τενεκέδες ή πλαστικές σακούλες.
Τις μέρες που ακολουθούν, τότε που οι νύχτες είναι μεγάλες, υπομονετικά οι γυναίκες σκυμμένες πάνω από ένα ταψί, διαχωρίζουν τους στήμονες από τα στίγματα και απομακρύνουν τις ξένες ύλες. Όταν ολοκληρωθεί και αυτή η εργασία, που διαρκεί από έναν έως τρεις μήνες, το προϊόν είναι πλέον έτοιμο να παραδοθεί στο συνεταιρισμό.
Παρ' όλο που τα περισσότερα χωράφια είναι προσεγμένα και παράγουν μεγάλα άνθη, χρειάζονται περίπου 150.000 λουλούδια για να πάρουμε ένα κιλό αποξηραμένα στίγματα Saffron και ακόμη ο πιο γρήγορος εργάτης μπορεί να μαζέψει 30.000 άνθη την ημέρα. Νέοι, γέροι και μεσήλικες σε κάθε οικογένεια πασχίζουν από το πρωί μέχρι πολύ αργά το βράδυ. Κουτσομπολεύουν, λένε ιστορίες, πειράζοντας ο ένας τον άλλο και παραπονιούνται για τις πονεμένες μέσες τους και το μουδιασμένο σώμα τους.
Το φύτεμα, το σκάλισμα, η συγκομιδή, η διαλογή και η αποξήρανση, όλα γίνονται με το χέρι. Κατά τη διάρκεια των τριών εβδομάδων της συγκομιδής, απασχολείται όλη η οικογένεια, όλη η κοινωνία της περιοχής. Οι δρόμοι, οι πλατείες, τα καφενεία στα χωριά μας είναι έρημα.
Την ώρα που η συγκομιδή φτάνει στο τέλος της, η οικογένεια και οι εργάτες είναι εξουθενωμένοι από την κουραστική εργασία των τελευταίων ημερών. Όμως η παραγωγή του κρόκου είναι ένα μέρος της ζωής της τοπικής κοινωνίας και έχει δημιουργήσει ένα δεσμό και μία λογική που κάνει τους νέους να είναι διατεθημένοι να συνεχίσουν να ζουν στα χωριά τους.
Ο κρόκος είναι η σημαντικότερη καλλιέργεια στο Ν.Κοζάνης. Ενα στρέμμα θα επιφέρει περίπου κατά μέσο όρο 800 γρ. Saffron το έτος. Κάθε χρόνο παράγονται στην περιοχή μας 6-8 τόνοι Saffron που στη συνέχεια μέσα από τον συνεταιρισμό φεύγουν, κυρίαρχα, για τις αγορές του εξωτερικού.
Ο κροκοπαραγωγός θα βγάλει ένα αξιόλογο μερίδιο από το ετήσιο εισόδημά του. Ένας τυπικός καλλιεργητής από τους 1500 που υπάρχουν στο Ν.Κοζάνης μπορεί να πάρει και το 20-40% του εισοδήματός του μέσα σε λίγες εβδομάδες. Από μία επιτυχημένη συγκομιδή ο κρόκος συχνά μπορεί να αποδειχθεί θησαυρός για τις δύσκολες ώρες.
Ο κρόκος είναι το πιο πολύτιμο καρύκευμα του κόσμου, που πολλές φορές ανταγωνίζονταν γραμμάριο με γραμμάριο το κόστος του χρυσού. Σήμερα ένα γραμμάριο στη λιανική κοστίζει περισσότερο από 1.000 δρχ., ώστε πολλοί να τον αποκαλούν "κόκκινο χρυσό". Η μεγάλη αξία του οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο κρόκος ακόμη και σήμερα καλλιεργείται και περισυλλέγεται όπως γινόταν επί χιλιετηρίδες, με τα χέρια.
Για αιώνες πριν από την καλλιέργειά του στην Κοζάνη, ο κρόκος ήταν ένα πολύ σημαντικό είδος πολυτέλειας στην Περσία, καθώς επίσης και ένα πολύτιμο είδος συναλλαγής στις χώρες της Ασίας. Οι Φοίνικες αφιέρωναν πίτες από κρόκο στη θεά Αστάρτη. Μικρά τενεκεδένια τεμάχια με Saffron βρέθηκαν σε Αιγυπτιακές μούμιες. Η Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε τον κρόκο στα καλλυντικά της. Εχει αναφερθεί από τον Ομηρο, τον Πλίνιο και τον Ιπποκράτη.
Λέγεται πως σε μικρές δόσεις αγαλλιάζει το πνεύμα. Πολλοί είναι εκείνοι που το είχαν επαινέσει ως χωνευτικό, ως καταπραϋντικό, ως αφροδισιακό. Στον αιώνα μας οι χρήσεις του είναι περισσότερο μαγειρικές. Οι Άραβες, οι οποίοι είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές κρόκου, τον χρησιμοποιούν για να αρωματίσουν το αρνί, το κοτόπουλο και τα φαγητά με ρύζι. Είναι απαραίτητο για τη Γαλλική bouillabaisse και το Ιταλικό risotto . Στην Ισπανία η πιο δημοφιλής χρήση του κρόκου είναι στην paella. Στην περιοχή μας ο κρόκος χρησιμοποιείται μόνο στο τσίπουρο και αυτό γιατί υπάρχει έλλειψη ζωντανής τοπικής παράδοσης. Τελευταία γίνεται μεγάλη προσπάθεια να περάσουμε τον κρόκο και στη δική μας κουζίνα και στα ελληνικά εστιατόρια.
Ο κόκκινος Ελληνικός κρόκος, το αγνό αυτό προϊόν της Ελληνικής γης, κατατάσσεται στην καλύτερη ποιότητα Saffron στον κόσμο. Πολύτιμο μπαχαρικό, δίνει μία ιδιαίτερη γεύση και χρώμα στο φαγητό, στα ροφήματα, στα ποτά, στα τυροκομικά και σε αμέτρητες άλλες εφαρμογές.
Η ποιότητα του κρόκου εξαρτάται κατά μεγάλο βαθμό από το μέρος που καλλιεργείται, αλλά κύρια από τον τρόπο επεξεργασίας που γίνεται από τον παραγωγό. Υπάρχει μεγάλη διαφορά στην ποιότητα. Εάν είναι καφέ το προϊόν, είναι ως επί το πλείστον παλιό, άσχημα συσκευασμένο ή ακόμη και νοθευμένο. Το να αγοράζεις "νήματα" κρόκου από ένα φημισμένο εμπορικό οίκο, είναι ο καλύτερος τρόπος για να είσαι σχεδόν βέβαιος ότι αγοράζεις καλό προϊόν. Το χρώμα του είναι διακριτικό, βαθύ σκούρο κόκκινο με μυρωδιά χαρακτηριστική έως έντονη. Το γνήσιο Saffron πωλείται μέσα σε τενεκεδένια δοχεία και φιαλίδια και συνήθως αποθηκεύεται σε σκοτεινά σημεία.
Η Ελλάδα κάνει εξαγωγές κρόκου από τις αρχές του αιώνα μας διαθέτοντας σχεδόν το 100% της παραγωγής στις χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας. Οι κυριότεροι πελάτες του Ελληνικού κρόκου σήμερα είναι οι Ισπανοί, οι Ιταλοί και οι Γάλλοι, οι οποίοι απορροφούν περισσότερο από το 80% της ετήσιας σοδειάς μας.
Στο παρελθόν, πριν την ίδρυση του συνεταιρισμού, υπήρχε πολύ δουλειά για λίγα λεφτά. Οι έμποροι και οι κροκομεσίτες λυμαίνονταν το μόχθο και ιδρώτα των παραγωγών, με αποτέλεσμα η καλλιέργεια του κρόκου μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '70 να είναι περιορισμένη.
Οι γεροντότεροι των χωριών μας θυμούνται ότι μερικά χρόνια πριν φύγουν οι Τούρκοι από την περιοχή μας, υπήρχαν φυτεμένα με κρόκο περί τα 1500 στρέμματα. Την εποχή εκείνη η στρεμματική απόδοση ξεπερνούσε το κιλό σε ξερό προϊόν, αλλά τα στίγματα των λουλουδιών διατίθονταν συνήθως χλωρά.
Από το 1918 μέχρι το 1928 η καλλιέργεια του κρόκου περιρίστηκε σε λίγα μόνο στρέμματα (περίπου 200) των χωριών Κρόκου και Καρυδίτσας. Οι λόγοι αυτής της στρεμματικής μείωσης ήταν κυρίως η επέκταση της καπνοκαλλιέργειας στην Μακεδονία, που απέδιδε πολύ εκείνη την εποχή. Χαρακτηριστικά σημειώνουμε ότι το 1927 η κροκοφυτεία περιορίστηκε μόλις στα 75 στρέμματα.
Από το 1928 όμως η τιμή του κρόκου άρχισε να παρουσιάζει κάποια άνοδο, για να φθάσει στα 3-4 χρόνια πριν από τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο από 800-2500 δρχ. στο υπερβολικό ύψος των 8.000-10.000 δρχ. την οκά. Κάπως ανάλογα με τις τιμές αυξάνονταν και η καλλιέργειά του, αφού κατά τα τελευταία αυτά χρόνια (1937-1939), έφτασε στα 900-1000 στρέμματα.
Κατά την δεκαετία που ακολούθησε (1940-1950) οι πολεμικές περιπέτειες της χώρας μας συνετέλεσαν στην μείωση της καλλιέργειας στα 200-500 συνολικά στρέμματα, ενώ οι τιμές που δίνονταν στους παραγωγούς μόλις κάλυπταν τα έξοδα παραγωγής.
Το ίδιο όμως εξακολούθησε και κατά την επόμενη 15ετία (1950-1965), αφού η ετήσια κροκοπαραγωγή δεν ξεπέρασε κατά την διάρκεια όλης αυτής της περιόδου τα 1000 κιλά και οι τιμές τις 2.000-4.500 δρχ. το κιλό.
Οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης του φυτού, στην περίοδο αυτή, οφείλονται κύρια στην ελλιπή ενημέρωση που υπήρχε σχετικά με τις χρήσεις του προϊόντος και στις χαμηλές τιμές διάθεσής του, που μόλις έφθαναν για να καλύψουν το κόστος παραγωγής.
Στην περίοδο 1971-1982 έχουμε σημαντική αύξηση τόσο της καλλιεργούμενης έκτασης όσο και του συνόλου του παραγόμενου προϊόντος. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η δημιουργία του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών, που αποτέλεσε ένα καταλυτικό βήμα για την επίλυση των διαφόρων προβλημάτων διάθεσης του κρόκου.
Τέλος, από το 1983 έως και σήμερα, με εξαίρεση την περίοδο 1983-1986 που είχαμε σημαντική μείωση της παραγωγής, παρατηρείται σταθερή αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, του παραγόμενου προϊόντος και της τιμής διάθεσης αυτού.
Η ίδρυση του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης το 1971 αναμφισβήτητα υπήρξε σταθμός για την παραπέρα εξέλιξη και ανάπτυξη της κροκοφυτείας. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η κροκοκαλλιέργεια εξελίχθηκε σε δυναμική καλλιέργεια και σήμερα καλύπτει περισσότερα από 10.000 στρέμματα.
Η καλλιέργεια αυτού του φυτού παρουσιάζει ενδιαφέρον τόσο για την οικονομία των κροκοπαραγωγών, που εξοικονομούν μία αξιόλογη καθαρή πρόσοδο και ένα καλύτερο γεωργικό εισόδημα, όσο και για την εθνική οικονομία, που εξασφαλίζει κάθε χρόνο από την εξαγωγή του προϊόντος συνάλλαγμα εκατοντάδων εκατομμυρίων δραχμών.
Συγκρίνοντας το εισόδημα και την καθαρή πρόσοδο της κροκοκαλλιέργειας με όλες τις υπόλοιπες στο Νομό Κοζάνης και ιδιαίτερα με την ασύμφορη πλέον καλλιέργεια των σιτηρών, διαπιστώνουμε ότι υπερτερεί κατά πολύ, πράγμα που σημαίνει ότι τα περιθώρια επέκτασής της είναι αρκετά μεγάλα. Εξ' άλλου η σύνθεση και η μικρή σχετικά γονιμότητα των πολυτεμαχισμένων εκτάσεων που διατίθενται για τις κροκοφυτείες δεν επιτρέπουν αξιόλογες αποδόσεις σε άλλα προϊόντα.
Η αγορά του Saffron δεν είναι μικρή και οι δυνατότητες επέκτασης των εφαρμογών του κόκκινου κρόκου και των παραπροϊόντων του στην Τεχνολογία Τροφίμων, τη Βαφική και την Φαρμακευτική είναι τεράστιες.
Σήμερα, αν και οι μέθοδοι καλλιέργειας, συλλογής και επεξεργασίας του κρόκου παραμένουν σχεδόν οι ίδιες, η εκμετάλλευσή του κρίνεται δυναμική και παρουσιάζει από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά :
* Απασχολεί περίπου 1500 αγροτικές οικογένειες στο Νομό Κοζάνης.
* Αποδίδει ετήσιο οικογενειακό εισόδημα 150.000 δρχ. ανά στρέμμα, που με τις καλύτερες παραγωγικές και κλιματολογικές συνθήκες δεν θα κάλυπτε το κόστος οποιασδήποτε καλλιέργειας.
* Αποφέρει συνολικά στο Νομό Κοζάνης και την Εθνική μας Οικονομία κοντά στο 1,5 δις ετησίως σε συνάλλαγμα.
* Είναι καλλιέργεια χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις.
* Δεν έχει ανάγκη μεγάλων εκτάσεων.
* Δεν αποτελεί πλεονάζουσα παραγωγή σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
* Εχει σημαντικές χρησιμότητες, οι οποίες μπορούν να εφαρμοσθούν περαιτέρω.
Η κροκοκαλλιέργεια στο Νομό Κοζάνης έχει άριστες προοπτικές, αρκεί να προσεχθούν ορισμένα πράγματα. Πρέπει να προσέξουμε να καλλιεργήσουμε σωστά τον κρόκο στη φυτεία και να κάνουμε τη συλλογή - διαλογή - ξήρανση - συντήρησή του με σχολαστικότητα. Ετσι, θα έχουμε αύξηση των στρεμματικών αποδόσεων και βελτίωση της ποιότητας. Η βελτίωση της ποιότητας και η τυποποίηση του προϊόντος με την εφαρμογή του κατάλληλου MANAGEMENT και MARKETING θα δώσουν ώθηση στο προϊόν και τα σημερινά αποτελέσματα θα πολλαπλασιασθούν προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και εν γένει της εθνικής οικονομίας.
Ο Kρόκος ο ήμερος (Crocus sativus L.) ή ζαφορά ή σαφράνι, είναι ένα από τα σπάνια φαρμακευτικά, αρτυματικά και με μεγάλη χρωστική ικανότητα φυτά, που απαντάται από πολύ παλιά στην Ελλάδα, όπως προκύπτει από διάφορα κείμενα του Ομήρου, του Πινδάρου, του Αισχύλου, του Θεόφραστου, Διοσκουρίδου κ.ά . Τα αποξηραμένα κόκκινα στίγματα του άνθους του Crocus sativus L. αποτελούν τη δρόγη ,,.
Το φυτό Crocus sativus L. (οικογένεια Iridaceae) σήμερα καλλιεργείται σε πολλές περιοχές του κόσμου όπως στην Ινδία, στο Ιράν, στην Κίνα στην Ισπανία, στην Ελλάδα κ.α. Στην Ελλάδα καλλιεργείται στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας στο νομό της Κοζάνης, πιο συγκεκριμένα στο χωριό Κρόκος και σ' άλλα δέκα μικρότερα χωριά. Είναι βέβαιο ότι το όνομα του χωριού Κρόκος προέρχεται από το φυτό.
Στην παγκόσμια αγορά έχει επικρατήσει η εμπορική ονομασία “Saffron”, για να χαρακτηρίσει το προϊόν που προέρχεται από τα άνθη του φυτού κρόκος και συγκεκριμένα τα αποξηραμένα κόκκινα στίγματά του. Η ονομασία αυτή προέρχεται από παραφθορά της Αραβικής λέξης Zafaran, που σημαίνει κίτρινο. Στα Ιταλικά ονομάζεται Zafferano, στα Ισπανικά Azafran, στα Γαλλικά Safran και στα Αγγλικά Saffron.
Ο κρόκος είναι πόα πολυετής, με βολβό. Ο βολβός του είναι σφαιρικός, λίγο πεπλατυσμένος, με διάμετρο 2-4 cm. Από το πάνω μέρος του βολβού ξεκινά λεπτός, κοντός βλαστός, απ' όπου θα εμφανισθούν τα φύλλα και τα άνθη.
Τα φύλλα τα οποία είναι 6-8 ανά βολβό, παρουσιάζονται στενόμακρα, σχεδόν νηματοειδή, μήκους 30-40 cm. Τα άνθη του φυτού 1-3 ανά βολβό, εμφανίζονται το Σεπτέμβριο - Οκτώβριο. Είναι μονήρη, ακτινόμορφα, μεγάλα και αποτελούνται από 6 πορφυροϊώδη ή λευκοϊώδη πέταλα. Στο κέντρο του άνθους υπάρχουν 3 κίτρινοι στήμονες και η ωοθήκη με το στύλο, ο οποίος χωρίζεται σε 3 κατακόκκινα στίγματα .
Tα αποξηραμένα κόκκινα στίγματα αποτελούν το μεγάλης αρτυματικής αξίας προϊόν (Saffron σε νήματα), για το οποίο και γίνεται η καλλιέργεια του κρόκου ,.
Ο κρόκος ο ήμερος (Crocus sativus L.) είναι φυτό στείρο τριπλοειδές και δεν παράγει καρπούς. Οι υποτιθέμενοι ως γόνιμοι διπλοειδείς πρόγονοι του Crocus sativus είναι τα αυτοφυή ιθαγενή είδη, όπως ο Crocus cartwrightianus, ο οποίος φύεται στις νότιες περιοχές της Ελλάδας και σε μερικά νησιά, ο Crocus oreocreticus, ο οποίος φύεται στην Κρήτη και ο Crocus tourneforti. Τα χαρακτηριστικά του Crocus oreocreticus δεν είναι αρκετά σαφή για να δικαιολογήσουν ξεχωριστό είδος, όπως και του καλλιεργούμενου στο Κασμίρ, Crocus cashmirianus ,,.
Η συνεχής διάδοση του Crocus sativus για μερικές χιλιετηρίδες σε πολλές περιοχές της γης, αποδεικνύει ότι ο κρόκος δεν είναι πολύ απαιτητικός σε ειδικές κλιματικές και εδαφικές συνθήκες. Όσον αφορά όμως τη βλαστική αναπαραγωγή του, έχει διαπιστωθεί, ότι απαιτείται περιοδικά η ανθρώπινη επέμβαση.
Ο κρόκος (Saffron) χρησιμοποιείται στην πρακτική ιατρική, στη βαφική, αλλά κυρίως διορθώνει το χρωματισμό, την οσμή και τη γεύση των φαγητών. Γι' αυτές ακριβώς τις αδιαμφισβήτητες ιδιότητες του χρησιμοποιείται σε πολύ μεγάλη έκταση σ' όλα τα προηγμένα κράτη του κόσμου και ιδιαίτερα της Ευρώπης σαν άρτυμα στα φαγητά και κυρίως στα ζυμαρικά και το ρύζι, προσθέτοντας το αμυδρό, λεπτό άρωμά του, την ευχάριστη γεύση και το όμορφο κίτρινο χρώμα του. Γι' αυτό το λόγο κυκλοφορεί στο εμπόριο σε μορφή νημάτων ή αλεσμένος σε σκόνη που συσκευάζεται σε μικρά φακελάκια, για οικιακή χρήση.
Επίσης χρησιμοποιείται από διάφορες ευρωπαϊκές βιομηχανίες σε μεγάλες ποσότητες για το βάψιμο και αρωματισμό διαφόρων τροφίμων. Ο κατάλογος των τροφίμων στα οποία προστίθεται το saffron ως άρτυμα είναι μεγάλος, με τάση ακόμα μεγαλύτερης διευρύνσεως. Στα τρόφιμα αυτά συμπεριλαμβάνοντα τα τυροκομικά προϊόντα όπως η κρέμα γάλακτος, το τυρί cottage και η παρμεζάνα, το κοτόπουλο και το κρέας, τα παρασκευάσματα ζυμαρικών, ορισμένα ζαχαρωτά, διάφορα οινοπνευματώδη ποτά, και κυρίως διάφορα οστρακοειδή θαλασσινά (γαρίδες, αστακοί, καραβίδες), οι σούπες (bouillabaisse), το ρύζι, με χαρακτηριστικό φαγητό την παέλια (paella) η οποία είναι συνδυασμός ρυζιού, κοτόπουλου, κρέατος και οστρακοειδών.
Αξίζει να αναφερθεί, ότι το saffron πληρεί όλες τις προϋποθέσεις, οι οποίες απαιτούνται για τον χαρακτηρισμό κάποιου πρόσθετου τροφίμων ως κατάλληλου χωρίς να απαιτείται προηγούμενη μελέτη χρόνιας τοξικότητας. Επιπλέον δεν υπάρχει περιορισμός, όσον αφορά το ποσοστό της χρήσεώς του.
Το saffron αν και κόκκινο συγκαταλέγεται στις κίτρινες χρωστικές, γιατί στις συγκεντρώσεις που συνήθως χρησιμοποιείται στα τρόφιμα δίνει τέτοια απόχρωση.
"Κρόκος Σατίβους" είναι το κατάλληλο βοτανικό όνομα γι' αυτό το φυτό, το οποίο φυτεύεται το καλοκαίρι και ανθίζει το φθινόπωρο. Εχει στενό, γρασιδωτό φύλλωμα με άσπρη κεντρική φλέβα, εμφανίζεται το χειμώνα και μαραίνεται πριν από το καλοκαίρι. Κανένα ίχνος από τον κρόκο δεν θα εμφανιστεί μέχρις ότου οι μέρες γίνουν μικρές και δροσερές.
Αυτός ο σπάνιος κρόκος, ο οποίος πρωτοεμφανίστηκε κατά πολλούς στην Ασία, είναι μέλος της οικογένειας φυτών Iris. Σήμερα καλλιεργείται εκτεταμένα στο Ιράν, το Κασμίρ, την Ελλάδα, την Ισπανία και το Μαρόκο. Μοναδική κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της χώρας μας είναι η περιοχή της Κοζάνης, με επίκεντρο τα γειτονικά χωριά Κρόκου, Καρυδίτσας και Ανω Κώμης.
Ο κρόκος είναι εύκολο να καλλιεργηθεί. Ήπιο κλίμα, βροχοπτώσεις και καλοδουλεμένο έδαφος είναι επαρκείς παράγοντες. Ενα ράντισμα με τρίμματα κοκάλων στο χώμα στο οποίο θα φυτευτεί ο κρόκος θα το προμηθεύσει με φώσφορο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Η αναπαραγωγή γίνεται με την φυσική ανάπτυξη του υπόγειου τμήματος αναπαραγωγής, ιδιότητα που την έχουν λίγα μόνο φυτά. Η φυτεία γίνεται αργά, συνήθως κατά τους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο. Οι βολβοί φυτεύονται σε απόσταση 10-15 εκατοστά μεταξύ τους και 20-25 εκατοστά βάθους. Για τη φυτεία ενός στρέμματος χρειάζονται 250-350 κιλά βολβοί. Πρέπει να προσέχουμε και να επιβλέπουμε τακτικά τη φυτεία γιατί οι βολβοί αποτελούν καλό μεζέ για διάφορα ζώα, όπως τυφλοπόντικες και αρουραίοι.
Το επίπεδο, ανοιχτό, χαμηλό τοπίο από την πόλη της Κοζάνης μέχρι τη λίμνη Πολυφύτου προσφέρει ιδανικές συνθήκες για την καλλιέργεια του κρόκου. Κάθε 6-9 χρόνια τα υπόγεια τμήματα αναπαραγωγής ξηλώνονται, καθαρίζονται και χωρίζονται, μετά επιδεικνύονται σε ένα άλλο μέρος επιτρέποντας έτσι το ξαλαφρωμένο πλέον έδαφος, να επανακτήσει όλες τις ουσίες που έχει χάσει λόγω της καλλιέργειας του κρόκου.
Κάθε φθινόπωρο, όταν ανθίζει ο κρόκος, οι ξηραμένες ωχρές εκτάσεις μεταβάλλονται σε μία θάλασσα από χρώματα, τα οποία ποικίλουν από πορτοκαλί σε βιολετί, σε λεβάντα. Η γη μεταμορφώνεται σε πορφυρή πεδιάδα. Ακόμη και τα σύννεφα σ' ένα λαμπρό γαλάζιο ουρανό φαίνεται να επηρεάζουν το χρώμα της έκτασης που βρίσκεται από κάτω τους.
Τα λουλούδια που αρχίζουν να βγαίνουν κατά τα μέσα Οκτώβρη μαζεύονται από συντροφιές, κατά κανόνα γυναικών και μεταφέρονται στα σπίτια με κοφίνια. Η κοπιαστική αυτή εργασία, που χρειάζεται και σχετική δεξιοτεχνία, συνεχίζεται από την ανατολή μέχρι και τη δύση του ηλίου και διαρκεί 20-25 ημέρες.
Ο κρόκος είναι έτοιμος για συγκομιδή μόλις το λουλούδι ανοίξει τελείως. Νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα είναι η καλύτερη ώρα για συγκομιδή, διότι τα φυτικά έλαια βρίσκονται στην υψηλότερη δυνατή συγκέντρωση.
Κάθε πρωί με την αυγή οι αγρότες με τις οικογένειές τους, όλοι οι άνθρωποι αυτής της περιοχής, θα πάνε στα χωράφια με τα πόδια, με ποδήλατο, με μηχανάκι, με τρακτέρ ή με αυτοκίνητο. Με ρυθμούς που θυμίζουν μπαλαρίνα, άντρες, γυναίκες και παιδιά γονατίζουν χαμηλά για να αποσπάσουν τα πολύ μικρά άνθη και να τα ρίξουν μέσα σε ποδιές και μικρά καλάθια αποκομμένα πλέον από τον κορμό τους. Αυτή η κουραστική σκηνή επαναλαμβάνεται συνεχώς, μέρα με τη μέρα, γιατί ο κρόκος μαραίνεται και κάθε στίγμα γίνεται χειρότερο αν δεν μαζευτεί μέσα σε λίγες ώρες από το τελείωμα της άνθησής του.
Παρ' όλη την κούραση και τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, που πολλές φορές επικρατούν, οι κροκοκαλλιεργητές αντιμετωπίζουν με χιούμορ την όλη κατάσταση, φωνάζοντας ο ένας τον άλλο και χαιρετώντας τον κάθε περαστικό. Αργά το απόγευμα τα χωράφια θα έχουν καθαριστεί, μόνο που θα καλυφθούν με βιολετί χρώμα την άλλη ημέρα το πρωί.
Στο σπίτι άλλο συνεργείο, δύο ατόμων, τοποθετεί τα άνθη λίγα - λίγα πάνω σε ειδικό τραπέζι όπου με τη δημιουργία αέρα από ηλεκτροκίνητους ανεμιστήρες ξεχωρίζει τα πέταλα από τους στήμονες και τα στίγματα.
Σε άλλο χώρο, μία ομάδα από γυναίκες κάθεται γύρω από ένα τραπέζι. Το δωμάτιο είναι ευωδιασμένο με τα εκατοντάδες χιλιάδες φύλλα κρόκου, που υπάρχουν μέσα. Οι γυναίκες με επιδεξιότητα ανοίγουν τα μοβ πέταλα και αποσπούν από το κάθε λουλούδι τα εναπομείναντα στίγματα από την προηγούμενη διαδικασία, τα οποία τα ρίχνουν σε μικρά πιάτα. Τα άνθη στοιβάζονται κατά το μήκος του τραπεζιού, ενώ οι γυναίκες έχουν θαμμένα τα πόδια τους μέσα στα αποβαλλόμενα λουλούδια. Η διαλογή όπως και το μάζεμα πρέπει να γίνεται αμέσως, πριν μαραθούν τα λουλούδια. Αυτές οι γυναίκες, με τη βοήθεια των ανδρών, θα δουλέψουν αρκετά μέσα στη νύχτα, αποκοιμόμενοι πολλές φορές επάνω στις καρέκλες τους.
Αργά το βράδυ ακολουθεί το στέγνωμα της σοδειάς. Η ξήρανση των στιγμάτων είναι η πιο βασική και λεπτή εργασία και απαιτεί πείρα, μεγάλη προσοχή και τέχνη. Αν ο κρόκος ξεραθεί κανονικά, διατηρεί αναλλοίωτες τις χαρακτηριστικές του ιδιότητες (χρώμα-άρωμα).
Η ξήρανση γίνεται με την τοποθέτηση σε λεπτά στρώματα των νωπών στιγμάτων, πάνω σε τελάρα με δικτυωτή συρμάτινη ή μεταξωτή βάση. Τα τελάρα μεταφέρονται σε θερμαινόμενα, σκοτεινά δωμάτια, που θερμαίνονται με θερμάστρες πετρελαίου, ξύλου ή κάρβουνου. Εκεί με προοδευτικά ανερχόμενη θερμοκρασία μέχρι 40°C, ο κρόκος στεγνώνει σε 8-12 ώρες. Την επόμενη μέρα συσκευάζεται μέσα σε τενεκέδες ή πλαστικές σακούλες.
Τις μέρες που ακολουθούν, τότε που οι νύχτες είναι μεγάλες, υπομονετικά οι γυναίκες σκυμμένες πάνω από ένα ταψί, διαχωρίζουν τους στήμονες από τα στίγματα και απομακρύνουν τις ξένες ύλες. Όταν ολοκληρωθεί και αυτή η εργασία, που διαρκεί από έναν έως τρεις μήνες, το προϊόν είναι πλέον έτοιμο να παραδοθεί στο συνεταιρισμό.
Παρ' όλο που τα περισσότερα χωράφια είναι προσεγμένα και παράγουν μεγάλα άνθη, χρειάζονται περίπου 150.000 λουλούδια για να πάρουμε ένα κιλό αποξηραμένα στίγματα Saffron και ακόμη ο πιο γρήγορος εργάτης μπορεί να μαζέψει 30.000 άνθη την ημέρα. Νέοι, γέροι και μεσήλικες σε κάθε οικογένεια πασχίζουν από το πρωί μέχρι πολύ αργά το βράδυ. Κουτσομπολεύουν, λένε ιστορίες, πειράζοντας ο ένας τον άλλο και παραπονιούνται για τις πονεμένες μέσες τους και το μουδιασμένο σώμα τους.
Το φύτεμα, το σκάλισμα, η συγκομιδή, η διαλογή και η αποξήρανση, όλα γίνονται με το χέρι. Κατά τη διάρκεια των τριών εβδομάδων της συγκομιδής, απασχολείται όλη η οικογένεια, όλη η κοινωνία της περιοχής. Οι δρόμοι, οι πλατείες, τα καφενεία στα χωριά μας είναι έρημα.
Την ώρα που η συγκομιδή φτάνει στο τέλος της, η οικογένεια και οι εργάτες είναι εξουθενωμένοι από την κουραστική εργασία των τελευταίων ημερών. Όμως η παραγωγή του κρόκου είναι ένα μέρος της ζωής της τοπικής κοινωνίας και έχει δημιουργήσει ένα δεσμό και μία λογική που κάνει τους νέους να είναι διατεθημένοι να συνεχίσουν να ζουν στα χωριά τους.
Ο κρόκος είναι η σημαντικότερη καλλιέργεια στο Ν.Κοζάνης. Ενα στρέμμα θα επιφέρει περίπου κατά μέσο όρο 800 γρ. Saffron το έτος. Κάθε χρόνο παράγονται στην περιοχή μας 6-8 τόνοι Saffron που στη συνέχεια μέσα από τον συνεταιρισμό φεύγουν, κυρίαρχα, για τις αγορές του εξωτερικού.
Ο κροκοπαραγωγός θα βγάλει ένα αξιόλογο μερίδιο από το ετήσιο εισόδημά του. Ένας τυπικός καλλιεργητής από τους 1500 που υπάρχουν στο Ν.Κοζάνης μπορεί να πάρει και το 20-40% του εισοδήματός του μέσα σε λίγες εβδομάδες. Από μία επιτυχημένη συγκομιδή ο κρόκος συχνά μπορεί να αποδειχθεί θησαυρός για τις δύσκολες ώρες.
Ο κρόκος είναι το πιο πολύτιμο καρύκευμα του κόσμου, που πολλές φορές ανταγωνίζονταν γραμμάριο με γραμμάριο το κόστος του χρυσού. Σήμερα ένα γραμμάριο στη λιανική κοστίζει περισσότερο από 1.000 δρχ., ώστε πολλοί να τον αποκαλούν "κόκκινο χρυσό". Η μεγάλη αξία του οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι ο κρόκος ακόμη και σήμερα καλλιεργείται και περισυλλέγεται όπως γινόταν επί χιλιετηρίδες, με τα χέρια.
Για αιώνες πριν από την καλλιέργειά του στην Κοζάνη, ο κρόκος ήταν ένα πολύ σημαντικό είδος πολυτέλειας στην Περσία, καθώς επίσης και ένα πολύτιμο είδος συναλλαγής στις χώρες της Ασίας. Οι Φοίνικες αφιέρωναν πίτες από κρόκο στη θεά Αστάρτη. Μικρά τενεκεδένια τεμάχια με Saffron βρέθηκαν σε Αιγυπτιακές μούμιες. Η Κλεοπάτρα χρησιμοποιούσε τον κρόκο στα καλλυντικά της. Εχει αναφερθεί από τον Ομηρο, τον Πλίνιο και τον Ιπποκράτη.
Λέγεται πως σε μικρές δόσεις αγαλλιάζει το πνεύμα. Πολλοί είναι εκείνοι που το είχαν επαινέσει ως χωνευτικό, ως καταπραϋντικό, ως αφροδισιακό. Στον αιώνα μας οι χρήσεις του είναι περισσότερο μαγειρικές. Οι Άραβες, οι οποίοι είναι οι μεγαλύτεροι καταναλωτές κρόκου, τον χρησιμοποιούν για να αρωματίσουν το αρνί, το κοτόπουλο και τα φαγητά με ρύζι. Είναι απαραίτητο για τη Γαλλική bouillabaisse και το Ιταλικό risotto . Στην Ισπανία η πιο δημοφιλής χρήση του κρόκου είναι στην paella. Στην περιοχή μας ο κρόκος χρησιμοποιείται μόνο στο τσίπουρο και αυτό γιατί υπάρχει έλλειψη ζωντανής τοπικής παράδοσης. Τελευταία γίνεται μεγάλη προσπάθεια να περάσουμε τον κρόκο και στη δική μας κουζίνα και στα ελληνικά εστιατόρια.
Ο κόκκινος Ελληνικός κρόκος, το αγνό αυτό προϊόν της Ελληνικής γης, κατατάσσεται στην καλύτερη ποιότητα Saffron στον κόσμο. Πολύτιμο μπαχαρικό, δίνει μία ιδιαίτερη γεύση και χρώμα στο φαγητό, στα ροφήματα, στα ποτά, στα τυροκομικά και σε αμέτρητες άλλες εφαρμογές.
Η ποιότητα του κρόκου εξαρτάται κατά μεγάλο βαθμό από το μέρος που καλλιεργείται, αλλά κύρια από τον τρόπο επεξεργασίας που γίνεται από τον παραγωγό. Υπάρχει μεγάλη διαφορά στην ποιότητα. Εάν είναι καφέ το προϊόν, είναι ως επί το πλείστον παλιό, άσχημα συσκευασμένο ή ακόμη και νοθευμένο. Το να αγοράζεις "νήματα" κρόκου από ένα φημισμένο εμπορικό οίκο, είναι ο καλύτερος τρόπος για να είσαι σχεδόν βέβαιος ότι αγοράζεις καλό προϊόν. Το χρώμα του είναι διακριτικό, βαθύ σκούρο κόκκινο με μυρωδιά χαρακτηριστική έως έντονη. Το γνήσιο Saffron πωλείται μέσα σε τενεκεδένια δοχεία και φιαλίδια και συνήθως αποθηκεύεται σε σκοτεινά σημεία.
Η Ελλάδα κάνει εξαγωγές κρόκου από τις αρχές του αιώνα μας διαθέτοντας σχεδόν το 100% της παραγωγής στις χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και της Ασίας. Οι κυριότεροι πελάτες του Ελληνικού κρόκου σήμερα είναι οι Ισπανοί, οι Ιταλοί και οι Γάλλοι, οι οποίοι απορροφούν περισσότερο από το 80% της ετήσιας σοδειάς μας.
Στο παρελθόν, πριν την ίδρυση του συνεταιρισμού, υπήρχε πολύ δουλειά για λίγα λεφτά. Οι έμποροι και οι κροκομεσίτες λυμαίνονταν το μόχθο και ιδρώτα των παραγωγών, με αποτέλεσμα η καλλιέργεια του κρόκου μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '70 να είναι περιορισμένη.
Οι γεροντότεροι των χωριών μας θυμούνται ότι μερικά χρόνια πριν φύγουν οι Τούρκοι από την περιοχή μας, υπήρχαν φυτεμένα με κρόκο περί τα 1500 στρέμματα. Την εποχή εκείνη η στρεμματική απόδοση ξεπερνούσε το κιλό σε ξερό προϊόν, αλλά τα στίγματα των λουλουδιών διατίθονταν συνήθως χλωρά.
Από το 1918 μέχρι το 1928 η καλλιέργεια του κρόκου περιρίστηκε σε λίγα μόνο στρέμματα (περίπου 200) των χωριών Κρόκου και Καρυδίτσας. Οι λόγοι αυτής της στρεμματικής μείωσης ήταν κυρίως η επέκταση της καπνοκαλλιέργειας στην Μακεδονία, που απέδιδε πολύ εκείνη την εποχή. Χαρακτηριστικά σημειώνουμε ότι το 1927 η κροκοφυτεία περιορίστηκε μόλις στα 75 στρέμματα.
Από το 1928 όμως η τιμή του κρόκου άρχισε να παρουσιάζει κάποια άνοδο, για να φθάσει στα 3-4 χρόνια πριν από τον τελευταίο παγκόσμιο πόλεμο από 800-2500 δρχ. στο υπερβολικό ύψος των 8.000-10.000 δρχ. την οκά. Κάπως ανάλογα με τις τιμές αυξάνονταν και η καλλιέργειά του, αφού κατά τα τελευταία αυτά χρόνια (1937-1939), έφτασε στα 900-1000 στρέμματα.
Κατά την δεκαετία που ακολούθησε (1940-1950) οι πολεμικές περιπέτειες της χώρας μας συνετέλεσαν στην μείωση της καλλιέργειας στα 200-500 συνολικά στρέμματα, ενώ οι τιμές που δίνονταν στους παραγωγούς μόλις κάλυπταν τα έξοδα παραγωγής.
Το ίδιο όμως εξακολούθησε και κατά την επόμενη 15ετία (1950-1965), αφού η ετήσια κροκοπαραγωγή δεν ξεπέρασε κατά την διάρκεια όλης αυτής της περιόδου τα 1000 κιλά και οι τιμές τις 2.000-4.500 δρχ. το κιλό.
Οι χαμηλοί ρυθμοί ανάπτυξης του φυτού, στην περίοδο αυτή, οφείλονται κύρια στην ελλιπή ενημέρωση που υπήρχε σχετικά με τις χρήσεις του προϊόντος και στις χαμηλές τιμές διάθεσής του, που μόλις έφθαναν για να καλύψουν το κόστος παραγωγής.
Στην περίοδο 1971-1982 έχουμε σημαντική αύξηση τόσο της καλλιεργούμενης έκτασης όσο και του συνόλου του παραγόμενου προϊόντος. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η δημιουργία του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών, που αποτέλεσε ένα καταλυτικό βήμα για την επίλυση των διαφόρων προβλημάτων διάθεσης του κρόκου.
Τέλος, από το 1983 έως και σήμερα, με εξαίρεση την περίοδο 1983-1986 που είχαμε σημαντική μείωση της παραγωγής, παρατηρείται σταθερή αύξηση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, του παραγόμενου προϊόντος και της τιμής διάθεσης αυτού.
Η ίδρυση του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης το 1971 αναμφισβήτητα υπήρξε σταθμός για την παραπέρα εξέλιξη και ανάπτυξη της κροκοφυτείας. Σε σύντομο χρονικό διάστημα η κροκοκαλλιέργεια εξελίχθηκε σε δυναμική καλλιέργεια και σήμερα καλύπτει περισσότερα από 10.000 στρέμματα.
Η καλλιέργεια αυτού του φυτού παρουσιάζει ενδιαφέρον τόσο για την οικονομία των κροκοπαραγωγών, που εξοικονομούν μία αξιόλογη καθαρή πρόσοδο και ένα καλύτερο γεωργικό εισόδημα, όσο και για την εθνική οικονομία, που εξασφαλίζει κάθε χρόνο από την εξαγωγή του προϊόντος συνάλλαγμα εκατοντάδων εκατομμυρίων δραχμών.
Συγκρίνοντας το εισόδημα και την καθαρή πρόσοδο της κροκοκαλλιέργειας με όλες τις υπόλοιπες στο Νομό Κοζάνης και ιδιαίτερα με την ασύμφορη πλέον καλλιέργεια των σιτηρών, διαπιστώνουμε ότι υπερτερεί κατά πολύ, πράγμα που σημαίνει ότι τα περιθώρια επέκτασής της είναι αρκετά μεγάλα. Εξ' άλλου η σύνθεση και η μικρή σχετικά γονιμότητα των πολυτεμαχισμένων εκτάσεων που διατίθενται για τις κροκοφυτείες δεν επιτρέπουν αξιόλογες αποδόσεις σε άλλα προϊόντα.
Η αγορά του Saffron δεν είναι μικρή και οι δυνατότητες επέκτασης των εφαρμογών του κόκκινου κρόκου και των παραπροϊόντων του στην Τεχνολογία Τροφίμων, τη Βαφική και την Φαρμακευτική είναι τεράστιες.
Σήμερα, αν και οι μέθοδοι καλλιέργειας, συλλογής και επεξεργασίας του κρόκου παραμένουν σχεδόν οι ίδιες, η εκμετάλλευσή του κρίνεται δυναμική και παρουσιάζει από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά :
* Απασχολεί περίπου 1500 αγροτικές οικογένειες στο Νομό Κοζάνης.
* Αποδίδει ετήσιο οικογενειακό εισόδημα 150.000 δρχ. ανά στρέμμα, που με τις καλύτερες παραγωγικές και κλιματολογικές συνθήκες δεν θα κάλυπτε το κόστος οποιασδήποτε καλλιέργειας.
* Αποφέρει συνολικά στο Νομό Κοζάνης και την Εθνική μας Οικονομία κοντά στο 1,5 δις ετησίως σε συνάλλαγμα.
* Είναι καλλιέργεια χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις.
* Δεν έχει ανάγκη μεγάλων εκτάσεων.
* Δεν αποτελεί πλεονάζουσα παραγωγή σε Ευρωπαϊκό επίπεδο.
* Εχει σημαντικές χρησιμότητες, οι οποίες μπορούν να εφαρμοσθούν περαιτέρω.
Η κροκοκαλλιέργεια στο Νομό Κοζάνης έχει άριστες προοπτικές, αρκεί να προσεχθούν ορισμένα πράγματα. Πρέπει να προσέξουμε να καλλιεργήσουμε σωστά τον κρόκο στη φυτεία και να κάνουμε τη συλλογή - διαλογή - ξήρανση - συντήρησή του με σχολαστικότητα. Ετσι, θα έχουμε αύξηση των στρεμματικών αποδόσεων και βελτίωση της ποιότητας. Η βελτίωση της ποιότητας και η τυποποίηση του προϊόντος με την εφαρμογή του κατάλληλου MANAGEMENT και MARKETING θα δώσουν ώθηση στο προϊόν και τα σημερινά αποτελέσματα θα πολλαπλασιασθούν προς όφελος της τοπικής κοινωνίας και εν γένει της εθνικής οικονομίας.
Ο Kρόκος ο ήμερος (Crocus sativus L.) ή ζαφορά ή σαφράνι, είναι ένα από τα σπάνια φαρμακευτικά, αρτυματικά και με μεγάλη χρωστική ικανότητα φυτά, που απαντάται από πολύ παλιά στην Ελλάδα, όπως προκύπτει από διάφορα κείμενα του Ομήρου, του Πινδάρου, του Αισχύλου, του Θεόφραστου, Διοσκουρίδου κ.ά . Τα αποξηραμένα κόκκινα στίγματα του άνθους του Crocus sativus L. αποτελούν τη δρόγη ,,.
Το φυτό Crocus sativus L. (οικογένεια Iridaceae) σήμερα καλλιεργείται σε πολλές περιοχές του κόσμου όπως στην Ινδία, στο Ιράν, στην Κίνα στην Ισπανία, στην Ελλάδα κ.α. Στην Ελλάδα καλλιεργείται στην περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας στο νομό της Κοζάνης, πιο συγκεκριμένα στο χωριό Κρόκος και σ' άλλα δέκα μικρότερα χωριά. Είναι βέβαιο ότι το όνομα του χωριού Κρόκος προέρχεται από το φυτό.
Στην παγκόσμια αγορά έχει επικρατήσει η εμπορική ονομασία “Saffron”, για να χαρακτηρίσει το προϊόν που προέρχεται από τα άνθη του φυτού κρόκος και συγκεκριμένα τα αποξηραμένα κόκκινα στίγματά του. Η ονομασία αυτή προέρχεται από παραφθορά της Αραβικής λέξης Zafaran, που σημαίνει κίτρινο. Στα Ιταλικά ονομάζεται Zafferano, στα Ισπανικά Azafran, στα Γαλλικά Safran και στα Αγγλικά Saffron.
Ο κρόκος είναι πόα πολυετής, με βολβό. Ο βολβός του είναι σφαιρικός, λίγο πεπλατυσμένος, με διάμετρο 2-4 cm. Από το πάνω μέρος του βολβού ξεκινά λεπτός, κοντός βλαστός, απ' όπου θα εμφανισθούν τα φύλλα και τα άνθη.
Τα φύλλα τα οποία είναι 6-8 ανά βολβό, παρουσιάζονται στενόμακρα, σχεδόν νηματοειδή, μήκους 30-40 cm. Τα άνθη του φυτού 1-3 ανά βολβό, εμφανίζονται το Σεπτέμβριο - Οκτώβριο. Είναι μονήρη, ακτινόμορφα, μεγάλα και αποτελούνται από 6 πορφυροϊώδη ή λευκοϊώδη πέταλα. Στο κέντρο του άνθους υπάρχουν 3 κίτρινοι στήμονες και η ωοθήκη με το στύλο, ο οποίος χωρίζεται σε 3 κατακόκκινα στίγματα .
Tα αποξηραμένα κόκκινα στίγματα αποτελούν το μεγάλης αρτυματικής αξίας προϊόν (Saffron σε νήματα), για το οποίο και γίνεται η καλλιέργεια του κρόκου ,.
Ο κρόκος ο ήμερος (Crocus sativus L.) είναι φυτό στείρο τριπλοειδές και δεν παράγει καρπούς. Οι υποτιθέμενοι ως γόνιμοι διπλοειδείς πρόγονοι του Crocus sativus είναι τα αυτοφυή ιθαγενή είδη, όπως ο Crocus cartwrightianus, ο οποίος φύεται στις νότιες περιοχές της Ελλάδας και σε μερικά νησιά, ο Crocus oreocreticus, ο οποίος φύεται στην Κρήτη και ο Crocus tourneforti. Τα χαρακτηριστικά του Crocus oreocreticus δεν είναι αρκετά σαφή για να δικαιολογήσουν ξεχωριστό είδος, όπως και του καλλιεργούμενου στο Κασμίρ, Crocus cashmirianus ,,.
Η συνεχής διάδοση του Crocus sativus για μερικές χιλιετηρίδες σε πολλές περιοχές της γης, αποδεικνύει ότι ο κρόκος δεν είναι πολύ απαιτητικός σε ειδικές κλιματικές και εδαφικές συνθήκες. Όσον αφορά όμως τη βλαστική αναπαραγωγή του, έχει διαπιστωθεί, ότι απαιτείται περιοδικά η ανθρώπινη επέμβαση.
Ο κρόκος (Saffron) χρησιμοποιείται στην πρακτική ιατρική, στη βαφική, αλλά κυρίως διορθώνει το χρωματισμό, την οσμή και τη γεύση των φαγητών. Γι' αυτές ακριβώς τις αδιαμφισβήτητες ιδιότητες του χρησιμοποιείται σε πολύ μεγάλη έκταση σ' όλα τα προηγμένα κράτη του κόσμου και ιδιαίτερα της Ευρώπης σαν άρτυμα στα φαγητά και κυρίως στα ζυμαρικά και το ρύζι, προσθέτοντας το αμυδρό, λεπτό άρωμά του, την ευχάριστη γεύση και το όμορφο κίτρινο χρώμα του. Γι' αυτό το λόγο κυκλοφορεί στο εμπόριο σε μορφή νημάτων ή αλεσμένος σε σκόνη που συσκευάζεται σε μικρά φακελάκια, για οικιακή χρήση.
Επίσης χρησιμοποιείται από διάφορες ευρωπαϊκές βιομηχανίες σε μεγάλες ποσότητες για το βάψιμο και αρωματισμό διαφόρων τροφίμων. Ο κατάλογος των τροφίμων στα οποία προστίθεται το saffron ως άρτυμα είναι μεγάλος, με τάση ακόμα μεγαλύτερης διευρύνσεως. Στα τρόφιμα αυτά συμπεριλαμβάνοντα τα τυροκομικά προϊόντα όπως η κρέμα γάλακτος, το τυρί cottage και η παρμεζάνα, το κοτόπουλο και το κρέας, τα παρασκευάσματα ζυμαρικών, ορισμένα ζαχαρωτά, διάφορα οινοπνευματώδη ποτά, και κυρίως διάφορα οστρακοειδή θαλασσινά (γαρίδες, αστακοί, καραβίδες), οι σούπες (bouillabaisse), το ρύζι, με χαρακτηριστικό φαγητό την παέλια (paella) η οποία είναι συνδυασμός ρυζιού, κοτόπουλου, κρέατος και οστρακοειδών.
Αξίζει να αναφερθεί, ότι το saffron πληρεί όλες τις προϋποθέσεις, οι οποίες απαιτούνται για τον χαρακτηρισμό κάποιου πρόσθετου τροφίμων ως κατάλληλου χωρίς να απαιτείται προηγούμενη μελέτη χρόνιας τοξικότητας. Επιπλέον δεν υπάρχει περιορισμός, όσον αφορά το ποσοστό της χρήσεώς του.
Το saffron αν και κόκκινο συγκαταλέγεται στις κίτρινες χρωστικές, γιατί στις συγκεντρώσεις που συνήθως χρησιμοποιείται στα τρόφιμα δίνει τέτοια απόχρωση.
Η υγρασία των αποξηραμένων στιγμάτων του κρόκου πρέπει να είναι 10-12 %. Προϊόν με υγρασία μεγαλύτερη από 12% (13-14%) μουχλιάζει, ενώ με υγρασία μικρότερη από 8% χάνει ποσό από το αιθέρια έλαιο που περιέχει.
Ο Ελληνικός Κρόκος είναι ανώτερης ποιότητας και πολλές φορές κατά πολύ πάνω από τα ποιοτικά πρότυπα που ορίζει ο ISO (International Organization for Standardization). Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από τα αποτελέσματα των αναλύσεων, που έγιναν την τελευταία δεκαετία (1989-1998) σε δείγματα Saffron με μορφή νημάτων, του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης. Τα δείγματα αυτά είχαν κατά μέσο όρο:
· · α) υγρασία και πτητικές ουσίες 11 ± 2 %,
β) ένταση της γεύσης (πικροκροκίνη) 89 ± 9,
γ) ένταση του αρώματος (σαφρανάλη) 35 ± 5 και
δ) χρωστική δύναμη (κροκίνες) 224 ± 25, ενώ
ε) το συνολικό ποσό αιθερίου (πτητικού) ελαίου ήταν περίπου 1,2 mL/100 g αρτύματος.
Τέλος η περιεκτικότητα των παραπάνω δειγμάτων σε υπολείμματα ανθέων και ξένες ύλες δεν ξεπέρασε το 0,1%
Συμπερασματικά, μπορεί να ειπωθεί ότι η ποιότητα του κρόκου καθορίζεται από τη χρωστική του ικανότητα (ποσοστό κροκινών), αλλά καλύτερης ποιότητας κρόκος θεωρείται εκείνος που επιπροσθέτως υπερέχει στο άρωμα και στη γεύση, περιέχει δηλαδή μεγαλύτερα ποσά πικροκροκίνης και σαφρανάλης. Αυτά επηρεάζονται αφ' ενός μεν από τις συνθήκες ξηράνσεως και αφ' ετέρου δε από τις συνθήκες αποθηκεύσεως του προϊόντος.
Η χώρα μας παράγει και εξάγει, συνήθως κατά μέσο όρο, περίπου 4 τόνους κρόκου. Η ελληνική παραγωγή, μπορούμε να πούμε ότι αυξήθηκε με τη ίδρυση του “Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης”, το 1971. Tο 1982 η παραγωγή έφθασε στο ύψος “ρεκόρ” των 12.728 kg με μέση τιμή πωλήσεως για τον παραγωγό 40.000 δραχμές. Στην συνέχεια παρατηρήθηκε μια μείωση της παραγωγής που το 1987 έφθασε στα 2.718 Κg, με αύξηση όμως της τιμής του προϊόντος που έφθασε τις 115.000 το kg. Πριν από μερικά χρόνια η “χονδρική” τιμή του προϊόντος ήταν 200 US$ / Kg, ενώ οι σημερινές τιμές είναι περίπου 1.000 US$ / Kg, ενώ η τιμή που πληρώνει ο τελικός καταναλωτής κυμαίνεται από 2 έως 10 £ Αγγλίας το g.
Σήμερα, ο “Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης” αρχίζει να κάνει τα πρώτα βήματα στον χώρο της επεξεργασίας και της τυποποίησης της ποιότητας του φυσικού αυτού προϊόντος, προσφέροντας κρόκο σε συσκευασίες των 4 ή 5 Kg, των 500 g ακόμη του 1 g ή 0,25 g, σε μορφή ολοκλήρων στιγμάτων ή αλευροποιημένου κρόκου. Επιπλέον έχει αναπτύξει σύστημα διασφάλισης της ποιότητας κατά ISO 9002 και σύστημα διασφάλισης της υγιεινής HAACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point).
Ο Ελληνικός Κρόκος είναι ανώτερης ποιότητας και πολλές φορές κατά πολύ πάνω από τα ποιοτικά πρότυπα που ορίζει ο ISO (International Organization for Standardization). Το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από τα αποτελέσματα των αναλύσεων, που έγιναν την τελευταία δεκαετία (1989-1998) σε δείγματα Saffron με μορφή νημάτων, του Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης. Τα δείγματα αυτά είχαν κατά μέσο όρο:
· · α) υγρασία και πτητικές ουσίες 11 ± 2 %,
β) ένταση της γεύσης (πικροκροκίνη) 89 ± 9,
γ) ένταση του αρώματος (σαφρανάλη) 35 ± 5 και
δ) χρωστική δύναμη (κροκίνες) 224 ± 25, ενώ
ε) το συνολικό ποσό αιθερίου (πτητικού) ελαίου ήταν περίπου 1,2 mL/100 g αρτύματος.
Τέλος η περιεκτικότητα των παραπάνω δειγμάτων σε υπολείμματα ανθέων και ξένες ύλες δεν ξεπέρασε το 0,1%
Συμπερασματικά, μπορεί να ειπωθεί ότι η ποιότητα του κρόκου καθορίζεται από τη χρωστική του ικανότητα (ποσοστό κροκινών), αλλά καλύτερης ποιότητας κρόκος θεωρείται εκείνος που επιπροσθέτως υπερέχει στο άρωμα και στη γεύση, περιέχει δηλαδή μεγαλύτερα ποσά πικροκροκίνης και σαφρανάλης. Αυτά επηρεάζονται αφ' ενός μεν από τις συνθήκες ξηράνσεως και αφ' ετέρου δε από τις συνθήκες αποθηκεύσεως του προϊόντος.
Η χώρα μας παράγει και εξάγει, συνήθως κατά μέσο όρο, περίπου 4 τόνους κρόκου. Η ελληνική παραγωγή, μπορούμε να πούμε ότι αυξήθηκε με τη ίδρυση του “Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης”, το 1971. Tο 1982 η παραγωγή έφθασε στο ύψος “ρεκόρ” των 12.728 kg με μέση τιμή πωλήσεως για τον παραγωγό 40.000 δραχμές. Στην συνέχεια παρατηρήθηκε μια μείωση της παραγωγής που το 1987 έφθασε στα 2.718 Κg, με αύξηση όμως της τιμής του προϊόντος που έφθασε τις 115.000 το kg. Πριν από μερικά χρόνια η “χονδρική” τιμή του προϊόντος ήταν 200 US$ / Kg, ενώ οι σημερινές τιμές είναι περίπου 1.000 US$ / Kg, ενώ η τιμή που πληρώνει ο τελικός καταναλωτής κυμαίνεται από 2 έως 10 £ Αγγλίας το g.
Σήμερα, ο “Αναγκαστικός Συνεταιρισμός Κροκοπαραγωγών Κοζάνης” αρχίζει να κάνει τα πρώτα βήματα στον χώρο της επεξεργασίας και της τυποποίησης της ποιότητας του φυσικού αυτού προϊόντος, προσφέροντας κρόκο σε συσκευασίες των 4 ή 5 Kg, των 500 g ακόμη του 1 g ή 0,25 g, σε μορφή ολοκλήρων στιγμάτων ή αλευροποιημένου κρόκου. Επιπλέον έχει αναπτύξει σύστημα διασφάλισης της ποιότητας κατά ISO 9002 και σύστημα διασφάλισης της υγιεινής HAACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point).
Εισαγωγή
Το φυτό του κρόκου αποτελεί φυσική μετάλλαξη που συνέβη πριν από πολλά χρόνια σε περιοχές της Περσίας και της λεκάνης της Μεσογείου. Ανήκει στην κατηγορία των τριπλοειδών φυτών, πράγμα που σημαίνει ότι είναι στείρο και δεν μπορεί να αναπαραχθεί εγγενώς. Δεν παράγει σπόρους. Ο μόνος τρόπος για την αναπαραγωγή του είναι μέσω της διάσπασης και σποράς των βολβών του. Η διαδικασία αναπαραγωγής του είναι περίπου ίδια με αυτής του σκόρδου. Ο ένας βολβός παράγει νέους βολβούς και αυτοί μπορούν να δώσουν νέα φυτά όταν φυτευθούν.
Το φυτό του κρόκου αποτελεί φυσική μετάλλαξη που συνέβη πριν από πολλά χρόνια σε περιοχές της Περσίας και της λεκάνης της Μεσογείου. Ανήκει στην κατηγορία των τριπλοειδών φυτών, πράγμα που σημαίνει ότι είναι στείρο και δεν μπορεί να αναπαραχθεί εγγενώς. Δεν παράγει σπόρους. Ο μόνος τρόπος για την αναπαραγωγή του είναι μέσω της διάσπασης και σποράς των βολβών του. Η διαδικασία αναπαραγωγής του είναι περίπου ίδια με αυτής του σκόρδου. Ο ένας βολβός παράγει νέους βολβούς και αυτοί μπορούν να δώσουν νέα φυτά όταν φυτευθούν.
Ιστορία
Ποικιλία Crocus vernus "Pickwick"
Η ιστορία του κρόκου ξεκινάει από την Ανατολή. Αναφορές χρήσης του φυτού αυτού βρίσκονται στην Μικρά Ασία καθώς και στην Αρχαία Αίγυπτο όπου χρησιμοποιούνταν ως αρωματικό από την βασίλισσα Κλεοπάτρα και από άλλους Φαραώ ως αρωματική και σαγηνευτική ουσία. Διαδεδομένη ήταν η χρήση του και σε ναούς και ιερά μέρη ως αρωματική ουσία. Η χρήση του κρόκου απαντάται στην Μινωϊκή αλλά και στηνΚλασική Ελλάδα όπου χρησιμοποιούνταν ως αρωματικό καθώς και ως χρωστική ουσία. Τοιχογραφίες που παρουσιάζουν λουλούδια κρόκου μπορεί κανείς να βρει στις ανασκαφές των Μινωϊκών Ανακτόρων. Επίσης χαρακτηριστική είναι η τοιχογραφια με τις κροκοσυλλέκτριες που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών Στους αρχαίους Έλληνες ήταν γνωστές και οι φαρμακευτικές ιδιότητες του κρόκου καθώς το χρησιμοποιούσαν για να καταπολεμήσουν την αϋπνία και τα δυσάρεστα αποτελέσματα του μεθυσιού από το κρασί. Επίσης χρησιμοποιούνταν ως άρωμα στα λουτρά αλλά και ως αφροδισιακό. Οι Άραβες χρησιμοποιούσαν τον κρόκο ως αναισθητικό και είναι αυτοί που το εισήγαγαν στην Ισπανία τον δέκατο αιώνα. Αποτέλεσε βασικό συστατικό πάνω στο οποίο χτίστηκε η Ενετική αυτοκρατορία καθώς ήταν ένα από τα εμπορικά κέντρα. Σήμερα χρησιμοποιείται σε όλο το κόσμο στην ζαχαροπλαστική, στην αρτοποιία καθώς και ως μέρος διαφόρων διασήμων πιάτων όπως για παράδειγμα η ισπανική παέγια.
Ποικιλία Crocus vernus "Pickwick"
Η ιστορία του κρόκου ξεκινάει από την Ανατολή. Αναφορές χρήσης του φυτού αυτού βρίσκονται στην Μικρά Ασία καθώς και στην Αρχαία Αίγυπτο όπου χρησιμοποιούνταν ως αρωματικό από την βασίλισσα Κλεοπάτρα και από άλλους Φαραώ ως αρωματική και σαγηνευτική ουσία. Διαδεδομένη ήταν η χρήση του και σε ναούς και ιερά μέρη ως αρωματική ουσία. Η χρήση του κρόκου απαντάται στην Μινωϊκή αλλά και στηνΚλασική Ελλάδα όπου χρησιμοποιούνταν ως αρωματικό καθώς και ως χρωστική ουσία. Τοιχογραφίες που παρουσιάζουν λουλούδια κρόκου μπορεί κανείς να βρει στις ανασκαφές των Μινωϊκών Ανακτόρων. Επίσης χαρακτηριστική είναι η τοιχογραφια με τις κροκοσυλλέκτριες που εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών Στους αρχαίους Έλληνες ήταν γνωστές και οι φαρμακευτικές ιδιότητες του κρόκου καθώς το χρησιμοποιούσαν για να καταπολεμήσουν την αϋπνία και τα δυσάρεστα αποτελέσματα του μεθυσιού από το κρασί. Επίσης χρησιμοποιούνταν ως άρωμα στα λουτρά αλλά και ως αφροδισιακό. Οι Άραβες χρησιμοποιούσαν τον κρόκο ως αναισθητικό και είναι αυτοί που το εισήγαγαν στην Ισπανία τον δέκατο αιώνα. Αποτέλεσε βασικό συστατικό πάνω στο οποίο χτίστηκε η Ενετική αυτοκρατορία καθώς ήταν ένα από τα εμπορικά κέντρα. Σήμερα χρησιμοποιείται σε όλο το κόσμο στην ζαχαροπλαστική, στην αρτοποιία καθώς και ως μέρος διαφόρων διασήμων πιάτων όπως για παράδειγμα η ισπανική παέγια.
Καλλιέργεια
Η καλλιέργεια του κρόκου απαιτεί ακραίες κλιματικές συνθήκες. Χρειάζεται ξηρό και θερμό καιρό το καλοκαίρι και κρύο το χειμώνα. Η γη στην οποία θα καλλιεργηθεί θα πρέπει να είναι ξηρή, ασβεστώδης, επίπεδη και χωρίς δένδρα. Το έδαφος πρέπει να είναι καλά στραγγιζόμενο ώστε να απομακρύνεται το νερό και να αποφεύγονται έτσι πιθανές προσβολές μυκήτων στους βολβούς που θα έχουν ως αποτέλεσμα το σάπισμα τους. Η σπορά γίνεται τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο. Η σπορά γίνεται με την τοποθέτηση των βολβών σε αυλάκια βάθους 20 εκατοστών και σε απόσταση 10 εκατοστών μεταξύ τους. Η συγκομιδή γίνεται στα τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοέμβριου. Το λουλούδι του φυτού ανοίγει την αυγή και πρέπει να μείνει κατά το δυνατόν λιγότερο πάνω στο φυτό διότι μαραίνεται γρήγορα και τα στίγματα χάνουν το χρώμα και το άρωμα τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η συγκομιδή γίνεται από όταν ξημερώσει μέχρι πριν τις 10 το πρωί. Μόλις τα λουλούδια μαζευτούν γίνεται διαχωρισμός του στίγματος από το υπόλοιπο λουλούδι. Υπολογίζεται ότι χρειάζονται 85,000 λουλούδια για να συγκομισθεί ένα κιλό από φρέσκα στίγματα κρόκου. Μετά το τέλος της συγκομιδής τα στίγματα πρέπει να αποξηρανθούν για να μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά αυτή την διαδικασία ο φρέσκος κρόκος χάνει περίπου τα 4/5 του αρχικού του βάρους και αποκτά το χαρακτηριστικό του κόκκινο χρώμα. Από ένα κιλό φρέσκα στίγματα κρόκου το τελικό προϊόν είναι 200 γραμμάρια αποξηραμένων στιγμάτων. Τα αποξηραμένα στίγματα για να διατηρήσουν τα χαρακτηριστικά τους πρέπει να αποθηκευτούν και να προστατευθούν από την υγρασία, το ηλιακό φως και τη θερμότητα.
Το χωριό Κρόκος στον Νομό Κοζάνης βρίσκεται η μοναδική κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της Ελλάδας, στην οποία γίνεται από πάρα πολλά χρόνια συστηματική καλλιέργεια του φυτού.
Ο διεθνής οργανισμός έχει θεσπίσει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και κανόνες με βάση τα οποία ο κρόκος κατατάσσεται σε διαφορετικές κατηγορίες ποιότητας.
Η καλλιέργεια του κρόκου απαιτεί ακραίες κλιματικές συνθήκες. Χρειάζεται ξηρό και θερμό καιρό το καλοκαίρι και κρύο το χειμώνα. Η γη στην οποία θα καλλιεργηθεί θα πρέπει να είναι ξηρή, ασβεστώδης, επίπεδη και χωρίς δένδρα. Το έδαφος πρέπει να είναι καλά στραγγιζόμενο ώστε να απομακρύνεται το νερό και να αποφεύγονται έτσι πιθανές προσβολές μυκήτων στους βολβούς που θα έχουν ως αποτέλεσμα το σάπισμα τους. Η σπορά γίνεται τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο. Η σπορά γίνεται με την τοποθέτηση των βολβών σε αυλάκια βάθους 20 εκατοστών και σε απόσταση 10 εκατοστών μεταξύ τους. Η συγκομιδή γίνεται στα τέλη Οκτωβρίου με αρχές Νοέμβριου. Το λουλούδι του φυτού ανοίγει την αυγή και πρέπει να μείνει κατά το δυνατόν λιγότερο πάνω στο φυτό διότι μαραίνεται γρήγορα και τα στίγματα χάνουν το χρώμα και το άρωμα τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η συγκομιδή γίνεται από όταν ξημερώσει μέχρι πριν τις 10 το πρωί. Μόλις τα λουλούδια μαζευτούν γίνεται διαχωρισμός του στίγματος από το υπόλοιπο λουλούδι. Υπολογίζεται ότι χρειάζονται 85,000 λουλούδια για να συγκομισθεί ένα κιλό από φρέσκα στίγματα κρόκου. Μετά το τέλος της συγκομιδής τα στίγματα πρέπει να αποξηρανθούν για να μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κατά αυτή την διαδικασία ο φρέσκος κρόκος χάνει περίπου τα 4/5 του αρχικού του βάρους και αποκτά το χαρακτηριστικό του κόκκινο χρώμα. Από ένα κιλό φρέσκα στίγματα κρόκου το τελικό προϊόν είναι 200 γραμμάρια αποξηραμένων στιγμάτων. Τα αποξηραμένα στίγματα για να διατηρήσουν τα χαρακτηριστικά τους πρέπει να αποθηκευτούν και να προστατευθούν από την υγρασία, το ηλιακό φως και τη θερμότητα.
Το χωριό Κρόκος στον Νομό Κοζάνης βρίσκεται η μοναδική κροκοκαλλιεργούμενη περιοχή της Ελλάδας, στην οποία γίνεται από πάρα πολλά χρόνια συστηματική καλλιέργεια του φυτού.
Ο διεθνής οργανισμός έχει θεσπίσει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και κανόνες με βάση τα οποία ο κρόκος κατατάσσεται σε διαφορετικές κατηγορίες ποιότητας.
ΟΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Ο κρόκος αποτελεί ένα ισχυρό όπλο για την ισχυροποίηση της άμυνας του οργανισμού και η καθημερινή του χρήση βοηθάει σημαντικά προς την κατεύθυνση αυτή.
Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι ο κρόκος διαθέτει χωνευτικές, διουρητικές, μαλακτικές και αφροδισιακές ιδιότητες, τα ροφήματά του έχουν ευεργετική δράση στα εσωτερικά όργανα, ενώ ανακατεμένος με γλυκό κρασί προστατεύει από τη μέθη. Σήμερα, πολλές από τις παραδοσιακά αποδεκτές ιδιότητες του κρόκου, όπως η αντισηπτική της στοματικής κοιλότητας, η αντισπασμωδική και η χωνευτική επικυρώθηκαν πειραματικά, προέκυψαν όμως και νέοι τομείς θεραπευτικής εφαρμογής του. Έχει επιβεβαιωθεί ότι τα στίγματα του κρόκου
· διαθέτουν ισχυρές αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιθρομβωτικές και αγγειοδιασταλτικές δυνάμεις,
· αποτρέπουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων στο εργαστήριο,
· βελτιώνουν τις εγκεφαλικές λειτουργίες και ιδιαίτερα τη μνήμη,
· προστατεύουν τα εγκεφαλικά κύτταρα από εκφυλιστικές νόσους,
· βοηθούν στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης,
· έχουν αντιχοληστερινική δράση,
· αλλά και ευεργετικές ιδιότητες για το στομάχι.
Επίσης, ο κρόκος ενδείκνυται ως αντισηπτικό της στοματικής κοιλότητας.
Τα διάφορα είδη κρόκου βαθμολογούνται σύμφωνα με εργαστηριακές μετρήσεις χαρακτηριστικών, όπως οι κροκίνες [crocin/ ‘υπεύθυνη’ για το χρώμα], η πιροκροκίνη [pirocrocin/ ‘υπεύθυνη’ για τη γεύση] και η περιεκτικότητα σε σαφρανάλη [safranal/ ‘υπεύθυνη’ για το άρωμα], που αποτελούν τις βασικές παραμέτρους ποιότητας. Οι ουσίες αυτές ανήκουν στην οικογένεια των καροτενοειδών [όπως το λυκοπένιο, το β-καροτένιο κλπ.], που αποδεδειγμένα έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Τα καροτενοειδή που περιέχει ο κρόκος, ωστόσο, είναι τα μόνα πλήρως υδατο-διαλυτά συστατικά αυτής της κατηγορίας. Καθώς το ανθρώπινο σώμα αποτελείται κατά περίπου 70% από νερό, αυτό συνεπάγεται ότι η αντιοξειδωτική δράση των ουσιών αυτών ‘φθάνει’ στα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος ακόμη και του εγκεφάλου, προσφέροντας ισχυρότερη αντιοξειδωτική προστασία. Ο ελληνικός κρόκος Κοζάνης θεωρείται ο καλύτερος στον κόσμο. Με χρωστική δύναμη άνω του 240, επιβεβαιωμένη από εργαστηριακές εκθέσεις, είναι 50 τουλάχιστον βαθμούς υψηλότερα από το ελάχιστο διεθνές πρότυπο.
Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του ελληνικού σαφράν [στίγματα κρόκου Κοζάνης] εντοπίζεται στην αδιαμφισβήτητη ποιότητα της α’ ύλης [ο κρόκος Κοζάνης θεωρείται η καλύτερη ποιότητα σαφράν παγκοσμίως βάσει αντικειμενικών μετρήσεων με τη διαδικασία ISO 3632 TS], αλλά και στην ‘καθαρότητα’ του τελικού προϊόντος [χωρίς προσμίξεις].
Ένα από τα πιο θρεπτικά μπαχαρικά, ο κρόκος Κοζάνης, εκτός του ότι νοστιμίζει το φαγητό μας, συγκεντρώνει πολλαπλές φαρμακευτικές και αφροδισιακές ιδιότητες, περνώντας μπροστά στη λίστα με τα ωφέλιμα μπαχαρικά.
Κάτι ήξερε η Κλεοπάτρα που χρησιμοποιούσε το διάσημο αυτό μπαχαρικό στα καλλυντικά της, αφού ο κρόκος Κοζάνης ή η ελληνική ζαφορά όπως μπορεί επίσης να το συναντήσετε, συγκαταλέγεται στα πιο πολύτιμα μπαχάρια που έκαναν «θραύση» από τα αρχαία χρόνια.
Με τους κατοίκους της περιοχής της Κοζάνης να φυτεύουν τον κρόκο κάθε καλοκαίρι και να παίρνουν τα πολύτιμα στίγματα του λουλουδιού κάθε φθινόπωρο κάνοντας χειρωνακτική δουλειά, η ελληνική ζαφορά έχει φτάσει πλέον να ανήκει στην καλύτερη ποιότητα του εν λόγω μπαχαρικού στον κόσμο.
Μικρή ποσότητα του κρόκου χαρίζει τόσο χρώμα, όσο και τη λεπτή, πικάντικη γεύση του στα φαγητά, ειδικά σε ζυμαρικά, σούπες, ρύζι, κρέας, ψάρια, σάλτσες, σαλάτες, γλυκά, ροφήματα κ.ο.κ., η νοστιμιά του, όμως, δεν είναι το μόνο πλεονέκτημά του. Οι πολλαπλές του ιδιότητες ευεργετούν τον οργανισμό και την υγεία μας έσω κι έξω, γι’ αυτό άλλωστε δεν είναι τυχαίο που έχει τέτοια κατανάλωση παγκοσμίως και προστίθεται με κάθε ευκαιρία στη μαγειρική κάθε νοικοκυράς ανά τον κόσμο.
Ο κρόκος αποτελεί ένα ισχυρό όπλο για την ισχυροποίηση της άμυνας του οργανισμού και η καθημερινή του χρήση βοηθάει σημαντικά προς την κατεύθυνση αυτή.
Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι ο κρόκος διαθέτει χωνευτικές, διουρητικές, μαλακτικές και αφροδισιακές ιδιότητες, τα ροφήματά του έχουν ευεργετική δράση στα εσωτερικά όργανα, ενώ ανακατεμένος με γλυκό κρασί προστατεύει από τη μέθη. Σήμερα, πολλές από τις παραδοσιακά αποδεκτές ιδιότητες του κρόκου, όπως η αντισηπτική της στοματικής κοιλότητας, η αντισπασμωδική και η χωνευτική επικυρώθηκαν πειραματικά, προέκυψαν όμως και νέοι τομείς θεραπευτικής εφαρμογής του. Έχει επιβεβαιωθεί ότι τα στίγματα του κρόκου
· διαθέτουν ισχυρές αντιοξειδωτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιθρομβωτικές και αγγειοδιασταλτικές δυνάμεις,
· αποτρέπουν την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων στο εργαστήριο,
· βελτιώνουν τις εγκεφαλικές λειτουργίες και ιδιαίτερα τη μνήμη,
· προστατεύουν τα εγκεφαλικά κύτταρα από εκφυλιστικές νόσους,
· βοηθούν στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης,
· έχουν αντιχοληστερινική δράση,
· αλλά και ευεργετικές ιδιότητες για το στομάχι.
Επίσης, ο κρόκος ενδείκνυται ως αντισηπτικό της στοματικής κοιλότητας.
Τα διάφορα είδη κρόκου βαθμολογούνται σύμφωνα με εργαστηριακές μετρήσεις χαρακτηριστικών, όπως οι κροκίνες [crocin/ ‘υπεύθυνη’ για το χρώμα], η πιροκροκίνη [pirocrocin/ ‘υπεύθυνη’ για τη γεύση] και η περιεκτικότητα σε σαφρανάλη [safranal/ ‘υπεύθυνη’ για το άρωμα], που αποτελούν τις βασικές παραμέτρους ποιότητας. Οι ουσίες αυτές ανήκουν στην οικογένεια των καροτενοειδών [όπως το λυκοπένιο, το β-καροτένιο κλπ.], που αποδεδειγμένα έχουν ισχυρή αντιοξειδωτική δράση. Τα καροτενοειδή που περιέχει ο κρόκος, ωστόσο, είναι τα μόνα πλήρως υδατο-διαλυτά συστατικά αυτής της κατηγορίας. Καθώς το ανθρώπινο σώμα αποτελείται κατά περίπου 70% από νερό, αυτό συνεπάγεται ότι η αντιοξειδωτική δράση των ουσιών αυτών ‘φθάνει’ στα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος ακόμη και του εγκεφάλου, προσφέροντας ισχυρότερη αντιοξειδωτική προστασία. Ο ελληνικός κρόκος Κοζάνης θεωρείται ο καλύτερος στον κόσμο. Με χρωστική δύναμη άνω του 240, επιβεβαιωμένη από εργαστηριακές εκθέσεις, είναι 50 τουλάχιστον βαθμούς υψηλότερα από το ελάχιστο διεθνές πρότυπο.
Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του ελληνικού σαφράν [στίγματα κρόκου Κοζάνης] εντοπίζεται στην αδιαμφισβήτητη ποιότητα της α’ ύλης [ο κρόκος Κοζάνης θεωρείται η καλύτερη ποιότητα σαφράν παγκοσμίως βάσει αντικειμενικών μετρήσεων με τη διαδικασία ISO 3632 TS], αλλά και στην ‘καθαρότητα’ του τελικού προϊόντος [χωρίς προσμίξεις].
Ένα από τα πιο θρεπτικά μπαχαρικά, ο κρόκος Κοζάνης, εκτός του ότι νοστιμίζει το φαγητό μας, συγκεντρώνει πολλαπλές φαρμακευτικές και αφροδισιακές ιδιότητες, περνώντας μπροστά στη λίστα με τα ωφέλιμα μπαχαρικά.
Κάτι ήξερε η Κλεοπάτρα που χρησιμοποιούσε το διάσημο αυτό μπαχαρικό στα καλλυντικά της, αφού ο κρόκος Κοζάνης ή η ελληνική ζαφορά όπως μπορεί επίσης να το συναντήσετε, συγκαταλέγεται στα πιο πολύτιμα μπαχάρια που έκαναν «θραύση» από τα αρχαία χρόνια.
Με τους κατοίκους της περιοχής της Κοζάνης να φυτεύουν τον κρόκο κάθε καλοκαίρι και να παίρνουν τα πολύτιμα στίγματα του λουλουδιού κάθε φθινόπωρο κάνοντας χειρωνακτική δουλειά, η ελληνική ζαφορά έχει φτάσει πλέον να ανήκει στην καλύτερη ποιότητα του εν λόγω μπαχαρικού στον κόσμο.
Μικρή ποσότητα του κρόκου χαρίζει τόσο χρώμα, όσο και τη λεπτή, πικάντικη γεύση του στα φαγητά, ειδικά σε ζυμαρικά, σούπες, ρύζι, κρέας, ψάρια, σάλτσες, σαλάτες, γλυκά, ροφήματα κ.ο.κ., η νοστιμιά του, όμως, δεν είναι το μόνο πλεονέκτημά του. Οι πολλαπλές του ιδιότητες ευεργετούν τον οργανισμό και την υγεία μας έσω κι έξω, γι’ αυτό άλλωστε δεν είναι τυχαίο που έχει τέτοια κατανάλωση παγκοσμίως και προστίθεται με κάθε ευκαιρία στη μαγειρική κάθε νοικοκυράς ανά τον κόσμο.
Ο κρόκος Κοζάνης στο… μικροσκόπιο
Τα βαθυκόκκινα λεπτά νήματα που μας έχουν συστηθεί ως ζαφορά, προέρχονται από τα αφαιρούμενα στίγματα του λουλουδιού, τα οποία παίρνουν αυτή τη μορφή όταν αποξηραίνονται – αρκετή λεπτοδουλειά, αν φανταστείτε ότι για να πάρουμε 100 γραμμάρια κόκκινου κρόκου, χρειάζονται περίπου… 50 χιλιάδες στίγματα.
Τα κύρια δρώντα συστατικά του είναι η πικροκροκίνη και η κροκίνη , ενώ άλλα συστατικά του είναι η λυκοπίνη, η ζεαξανθίνη, η βιταμίνη Β και Β2, το καρωτίνιο α-β και γ, οι υδατάνθρακες και το αιθέριο έλαιο.
Η κροκετίνη που προέρχεται από την κροκίνη, είναι ένα καροτενοειδές που απομονώνεται από τον κρόκο και είναι υπεύθυνο για το κόκκινο χρώμα του, ενώ έχει πολλαπλές ιδιότητες στην ιατρική, αφού αποτελεί αντιοξειδωτικό και αντιφλεγμονώδη παράγοντα. Από την άλλη, η πικροκροκίνη μας δίνει τη σαφρανάλη, η οποία είναι αυτή που δίνει το χαρακτηριστικό άρωμα στον κρόκο και την πικρότητα που αφήνει στη γεύση.
Και γευστικός και ωφέλιμος για την υγεία
Με χρήσεις του στη ζαχαροπλαστική, τη φαρμακευτική, τη μαγειρική, την τυροκομία, την ποτοποιία και άλλους κλάδους (ακόμη και στη ζωγραφική, με τους βυζαντινούς ζωγράφους να τον χρησιμοποιούν ευρέως), ο κρόκος Κοζάνης έχει μπει πλέον για τα καλά στις ζωές μας, με σκοπό εκτός από τη γεύση, να μας μεταφέρει τις πολύτιμες ιδιότητές του. Πώς μπορεί να μας ωφελήσει;
-Έχει αντικαρκινικές ιδιότητες: Σύμφωνα με μελέτη του εργαστήριου Γενικής Χημείας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με το γαλλικό Laboratoire de Spectroscopie Biomoléculaire, U.F.R de Pharmacie, οι κροκίνες που περιέχονται στα στίγματα του κρόκου είναι ασυνήθιστα υδατοδιαλυτά καροτενοειδή, τα οποία βρέθηκε ότι μπορούν να αναστείλουν τον πολλαπλασιασμό των λευχαιμικών κυττάρων. Συν τοις άλλοις, ο κρόκος έχει βρεθεί πως δρα ενάντια σε ορισμένους τύπους καρκίνου συμπεριλαμβανομένου του νευροβλαστώματος, του καρκίνου του μαστού και του αδενοκαρκινώματος του παχέος εντέρου.
-Ασκεί αντιοξειδωτική δράση: Τα αντιοξειδωτικά και ιδιαιτέρως τα καροτενοειδή του, στα οποία περιλαμβάνονται και οι κροκίνες, σημειώνουν σημαντική ευνοϊκή επίδραση στην επιδερμίδα όσον αφορά την έκθεσή της στον ήλιο, ενώ η αντιοξειδωτική δράση του μπαχαρικού επεκτείνεται και στον καρδιακό μυ, ανακόπτοντας την αύξηση της απόπτωσης των μυϊκών ινών. Ενδιαφέρον, μάλιστα, παρουσιάζει και το γεγονός ότι στην ισπανική Βαλένθια σημειώνεται μειωμένη συχνότητα εμφραγμάτων, που αποδίδεται στην ευρεία κατανάλωση κρόκου στην περιοχή.
-Βοηθά στη μείωση της αρτηριακής πίεσης: Σύμφωνα με πειράματα σε ποντικούς, η χορήγηση κρόκου φάνηκε να συντελεί στη μείωση της αρτηριακής πίεσης, με τους συγγραφείς της μελέτης να κάνουν λόγω για τη σπουδαιότητα της αντιοξειδωτικής του δράσης.
-Βελτιώνει τη μνήμη: Τα νέα είναι ελπιδοφόρα για όσους συνεχώς ξεχνούν που έβαλαν τα κλειδιά τους, τα γυαλιά τους και την τσάντα τους, αφού Ιάπωνες ερευνητές παρουσίασαν κλινική εφαρμογή του κρόκου για βελτίωση μνήμης, με το σχετικό σκεύασμα να κυκλοφορεί ήδη στην Ιαπωνία. Η δράση αυτή έχει μέχρι στιγμής αποδειχτεί με βεβαιότητα σε ποντικούς και μάλλον έρχεται και η σειρά των ανθρώπων…
-Φροντίζει τα μάτια μας: Παρ’ όλο που για την ηλιακή οφθαλμοπάθεια δεν υπάρχει παραδεκτή θεραπεία, η χορήγηση κρόκου φαίνεται να αποτελεί μια ενδιαφέρουσα πρόταση, αφού σε πειραματικό μοντέλο που μιμείται τις βλάβες του οφθαλμού στον άνθρωπο, τα αποτελέσματα υπήρξαν ενθαρρυντικά.
- Ευεργετεί το πεπτικό και τα νεφρά: Στη λαϊκή ιατρική, ο κρόκος Κοζάνης θεωρείται άριστο φάρμακο για τις ασθένειες του στομάχου, ενώ διευκολύνει την πέψη και αυξάνει την όρεξη. Από πολλούς ερευνητές υποστηρίζεται ότι καταπραΰνει τους πόνους των νεφρών, ενώ περιορίζει τις γαστραλγίες και τους νευρικούς κολικούς.
Τα βαθυκόκκινα λεπτά νήματα που μας έχουν συστηθεί ως ζαφορά, προέρχονται από τα αφαιρούμενα στίγματα του λουλουδιού, τα οποία παίρνουν αυτή τη μορφή όταν αποξηραίνονται – αρκετή λεπτοδουλειά, αν φανταστείτε ότι για να πάρουμε 100 γραμμάρια κόκκινου κρόκου, χρειάζονται περίπου… 50 χιλιάδες στίγματα.
Τα κύρια δρώντα συστατικά του είναι η πικροκροκίνη και η κροκίνη , ενώ άλλα συστατικά του είναι η λυκοπίνη, η ζεαξανθίνη, η βιταμίνη Β και Β2, το καρωτίνιο α-β και γ, οι υδατάνθρακες και το αιθέριο έλαιο.
Η κροκετίνη που προέρχεται από την κροκίνη, είναι ένα καροτενοειδές που απομονώνεται από τον κρόκο και είναι υπεύθυνο για το κόκκινο χρώμα του, ενώ έχει πολλαπλές ιδιότητες στην ιατρική, αφού αποτελεί αντιοξειδωτικό και αντιφλεγμονώδη παράγοντα. Από την άλλη, η πικροκροκίνη μας δίνει τη σαφρανάλη, η οποία είναι αυτή που δίνει το χαρακτηριστικό άρωμα στον κρόκο και την πικρότητα που αφήνει στη γεύση.
Και γευστικός και ωφέλιμος για την υγεία
Με χρήσεις του στη ζαχαροπλαστική, τη φαρμακευτική, τη μαγειρική, την τυροκομία, την ποτοποιία και άλλους κλάδους (ακόμη και στη ζωγραφική, με τους βυζαντινούς ζωγράφους να τον χρησιμοποιούν ευρέως), ο κρόκος Κοζάνης έχει μπει πλέον για τα καλά στις ζωές μας, με σκοπό εκτός από τη γεύση, να μας μεταφέρει τις πολύτιμες ιδιότητές του. Πώς μπορεί να μας ωφελήσει;
-Έχει αντικαρκινικές ιδιότητες: Σύμφωνα με μελέτη του εργαστήριου Γενικής Χημείας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνεργασία με το γαλλικό Laboratoire de Spectroscopie Biomoléculaire, U.F.R de Pharmacie, οι κροκίνες που περιέχονται στα στίγματα του κρόκου είναι ασυνήθιστα υδατοδιαλυτά καροτενοειδή, τα οποία βρέθηκε ότι μπορούν να αναστείλουν τον πολλαπλασιασμό των λευχαιμικών κυττάρων. Συν τοις άλλοις, ο κρόκος έχει βρεθεί πως δρα ενάντια σε ορισμένους τύπους καρκίνου συμπεριλαμβανομένου του νευροβλαστώματος, του καρκίνου του μαστού και του αδενοκαρκινώματος του παχέος εντέρου.
-Ασκεί αντιοξειδωτική δράση: Τα αντιοξειδωτικά και ιδιαιτέρως τα καροτενοειδή του, στα οποία περιλαμβάνονται και οι κροκίνες, σημειώνουν σημαντική ευνοϊκή επίδραση στην επιδερμίδα όσον αφορά την έκθεσή της στον ήλιο, ενώ η αντιοξειδωτική δράση του μπαχαρικού επεκτείνεται και στον καρδιακό μυ, ανακόπτοντας την αύξηση της απόπτωσης των μυϊκών ινών. Ενδιαφέρον, μάλιστα, παρουσιάζει και το γεγονός ότι στην ισπανική Βαλένθια σημειώνεται μειωμένη συχνότητα εμφραγμάτων, που αποδίδεται στην ευρεία κατανάλωση κρόκου στην περιοχή.
-Βοηθά στη μείωση της αρτηριακής πίεσης: Σύμφωνα με πειράματα σε ποντικούς, η χορήγηση κρόκου φάνηκε να συντελεί στη μείωση της αρτηριακής πίεσης, με τους συγγραφείς της μελέτης να κάνουν λόγω για τη σπουδαιότητα της αντιοξειδωτικής του δράσης.
-Βελτιώνει τη μνήμη: Τα νέα είναι ελπιδοφόρα για όσους συνεχώς ξεχνούν που έβαλαν τα κλειδιά τους, τα γυαλιά τους και την τσάντα τους, αφού Ιάπωνες ερευνητές παρουσίασαν κλινική εφαρμογή του κρόκου για βελτίωση μνήμης, με το σχετικό σκεύασμα να κυκλοφορεί ήδη στην Ιαπωνία. Η δράση αυτή έχει μέχρι στιγμής αποδειχτεί με βεβαιότητα σε ποντικούς και μάλλον έρχεται και η σειρά των ανθρώπων…
-Φροντίζει τα μάτια μας: Παρ’ όλο που για την ηλιακή οφθαλμοπάθεια δεν υπάρχει παραδεκτή θεραπεία, η χορήγηση κρόκου φαίνεται να αποτελεί μια ενδιαφέρουσα πρόταση, αφού σε πειραματικό μοντέλο που μιμείται τις βλάβες του οφθαλμού στον άνθρωπο, τα αποτελέσματα υπήρξαν ενθαρρυντικά.
- Ευεργετεί το πεπτικό και τα νεφρά: Στη λαϊκή ιατρική, ο κρόκος Κοζάνης θεωρείται άριστο φάρμακο για τις ασθένειες του στομάχου, ενώ διευκολύνει την πέψη και αυξάνει την όρεξη. Από πολλούς ερευνητές υποστηρίζεται ότι καταπραΰνει τους πόνους των νεφρών, ενώ περιορίζει τις γαστραλγίες και τους νευρικούς κολικούς.
- Έχει αφροδισιακές ιδιότητες: Οι αρχαίοι φαίνεται να αποδίδουν στον κρόκο αφροδισιακές ιδιότητες, ενώ πολλοί συγγραφείς τον συνδέουν με τον έρωτα και τη γονιμότητα και πολλοί ειδικοί αναφέρονται σε αυτόν ως ένα πολύ καλό τονωτικό. Οι αφροδισιακές του ιδιότητες φαίνεται να οφείλονται και πάλι στην κροκίνη και όσοι ενδιαφέρονται να κάνουν πιο… πικάντικη όχι μόνο τη μαγειρική τους, αλλά και τη σεξουαλική τους ζωή, ο κρόκο Κοζάνης μπορεί να συμβάλλει.
-Βελτιώνει την επιδερμίδα με ακμή: Ο κρόκος Κοζάνης μπορεί να έχει και εξωτερική χρήση και να δράσει ευεργετικά σε περιπτώσεις παρουσίας σπυριών στο δέρμα, φλεγμονών, αλλά και σε παθήσεις του στήθους.
Σε ποιες μορφές θα τον βρείτε και τι να προσέξετε
Ο κρόκος Κοζάνης διατίθεται στην αγορά, κατά κανόνα, με τη μορφή μιας ευλύγιστης υγροσκοπικής μάζας από νήματα που προέρχονται από τα αποξηραμένα στίγματα των λουλουδιών. Μπορείτε, ακόμη, να τον βρείτε και σε μορφή σκόνης, η οποία προέρχεται από το άλεσμα των νημάτων και στο εμπόριο διακρίνεται με τα ονόματα των περιοχών από τις οποίες παράγεται. Τον ελληνικό κρόκο, θα τον βρείτε ως κρόκο Κοζάνης και την ποιότητά του εξωτερικά μπορείτε να την προσδιορίσετε μέσω του χρώματος, του μεγέθους των στιγμάτων και του αρώματός του. Το χρώμα του πρέπει να είναι διακριτικό, βαθύ σκούρο κόκκινο, με μυρωδιά αρκετά χαρακτηριστική έως έντονη.
Πώς μπορείτε να τον απολαύσετε;
Όσοι τον έχετε δοκιμάζει, γνωρίζετε ότι ο κρόκος Κοζάνης, σαν μπαχαρικό, προσθέτει στο φαγητό ένα λεπτό άρωμα, όμορφο κίτρινο χρώμα και πικάντικη γεύση, ενώ είναι απαραίτητο να χρησιμοποιείται στις ποσότητες που αναφέρονται στις συνταγές, προκειμένου να μην αλλοιωθεί η γεύση των φαγητών. Όταν ο κρόκος είναι σε μορφή σκόνης πρέπει να προστίθεται στο φαγητό διαλυμένος σε νερό, ενώ τα στίγματα πρέπει να μουλιάζουν σε ένα φλιτζάνι νερό 1 ώρα πριν το μαγείρεμα και στη συνέχεια προσθέτουμε στο φαγητό, είτε τα στίγματα μαζί με το νερό, είτε το σουρωμένο νερό.
Χρησιμοποιήστε τον στα φαγητά σας (σε πατάτες με κοτόπουλο, σε ριζότο με θαλασσινά, σε κεφτεδάκια, στο αρνί, στο χοιρινό, στην κρεμμυδόσουπα κ.ά.), στα γλυκά σας (στο χαλβά, στο γαλακτομπούρεκο, στο κέικ, στο παγωτό κ.ά.) και στα ροφήματά σας (στο τσάι, στη λεμονάδα, σε αρωματικούς καφέδες, στο λικέρ κ.ά.) και απολαύστε τη χαρακτηριστική του γεύση ανά πάσα στιγμή της ημέρας, ευεργετώντας τον οργανισμό σας από την κορυφή ως τα νύχια.
Πως γίνεται το μάζεμα του κρόκου
Τα λουλούδια μαζεύονται από συντροφιές και μεταφέρονται στα σπίτια με κοφίνια, τα γαλίκια. Χρειάζονται περίπου 150.000 λουλούδια για ένα κιλό αποξηραμένα στίγματα κρόκου. Μέχρι να δύσει ο ήλιος, οι παραγωγοί θα μείνουν στα χωράφια και το ίδιο βράδυ, αφού κουβαλήσουν τα γαλίκια, γεμάτα από λουλούδια, στο σπίτι, θα υπολογίσουν την ποσότητα με το μάτι (κάθε γαλίκι βγάζει γύρω στα 300 γραμμάρια καθαρό προϊόν) και θα σταθούν να ξεδιαλέξουν τα πέταλα από τα στίγματα (να «λιχνίσουν») και στη συνέχεια ν' απλώσουν τις κόκκινες «κλωστές» σε ταψιά, να ξεκινήσουν τη διαδικασία αποξήρανσης. Ο κρόκος είναι έτοιμος για συγκομιδή μόλις το λουλούδι ανοίξει τελείως. Νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα είναι η καλύτερη ώρα για συγκομιδή, την περίοδο αυτή μικροί και μεγάλοι θα ριχτούν στο κουραστικό αλλά σημαντικό κομμάτι της συγκομιδής. Άντρες, γυναίκες και παιδιά γονατίζουν χαμηλά για να αποσπάσουν τα πολύ μικρά άνθη και να τα ρίξουν μέσα σε ποδιές και μικρά καλάθια αποκομμένα πλέον από τον κορμό τους. Στο σπίτι η δουλειά θα συνεχιστεί τα άνθη θα τοποθετηθούν λίγα - λίγα πάνω σε ειδικό τραπέζι όπου θα ξεχωρίσουν τα πέταλα από τους στήμονες και τα στίγματα. Η διαλογή όπως και το μάζεμα πρέπει να γίνεται αμέσως, πριν μαραθούν τα λουλούδια. Η ξήρανση γίνεται με την τοποθέτηση σε λεπτά στρώματα των νωπών στιγμάτων, πάνω σε τελάρα με δικτυωτή συρμάτινη ή μεταξωτή βάση.
Τα λουλούδια μαζεύονται από συντροφιές και μεταφέρονται στα σπίτια με κοφίνια, τα γαλίκια. Χρειάζονται περίπου 150.000 λουλούδια για ένα κιλό αποξηραμένα στίγματα κρόκου. Μέχρι να δύσει ο ήλιος, οι παραγωγοί θα μείνουν στα χωράφια και το ίδιο βράδυ, αφού κουβαλήσουν τα γαλίκια, γεμάτα από λουλούδια, στο σπίτι, θα υπολογίσουν την ποσότητα με το μάτι (κάθε γαλίκι βγάζει γύρω στα 300 γραμμάρια καθαρό προϊόν) και θα σταθούν να ξεδιαλέξουν τα πέταλα από τα στίγματα (να «λιχνίσουν») και στη συνέχεια ν' απλώσουν τις κόκκινες «κλωστές» σε ταψιά, να ξεκινήσουν τη διαδικασία αποξήρανσης. Ο κρόκος είναι έτοιμος για συγκομιδή μόλις το λουλούδι ανοίξει τελείως. Νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα είναι η καλύτερη ώρα για συγκομιδή, την περίοδο αυτή μικροί και μεγάλοι θα ριχτούν στο κουραστικό αλλά σημαντικό κομμάτι της συγκομιδής. Άντρες, γυναίκες και παιδιά γονατίζουν χαμηλά για να αποσπάσουν τα πολύ μικρά άνθη και να τα ρίξουν μέσα σε ποδιές και μικρά καλάθια αποκομμένα πλέον από τον κορμό τους. Στο σπίτι η δουλειά θα συνεχιστεί τα άνθη θα τοποθετηθούν λίγα - λίγα πάνω σε ειδικό τραπέζι όπου θα ξεχωρίσουν τα πέταλα από τους στήμονες και τα στίγματα. Η διαλογή όπως και το μάζεμα πρέπει να γίνεται αμέσως, πριν μαραθούν τα λουλούδια. Η ξήρανση γίνεται με την τοποθέτηση σε λεπτά στρώματα των νωπών στιγμάτων, πάνω σε τελάρα με δικτυωτή συρμάτινη ή μεταξωτή βάση.
Συνταγή
Μια μικρή ποσότητα από το ντελικάτο μπαχαρικό είναι ικανή να δώσει φίνο άρωμα και χρώμα σε αλμυρά και γλυκά πιάτα
1 / 7 Φρέσκα ζυμαρικά με κολοκυθάκια, γαρίδες και κρόκο κοζάνης
(προετοιμασία 1 ώρα, μαγείρεμα 15’)
Για τη ζύμη:
130 γραμμ. αλεύρι, 170 γραμμ. σιμιγδάλι σκληρού σίτου, 1 αυγό,
4 κρόκους αυγού, 1/2 κ.γ. αλάτι, 1 κ.σ. λάδι
0,25 γραμμ. κρόκο Κοζάνης
Για τη σάλτσα:
150 γραμμ. κολοκύθια κομμένα σε μπαστουνάκια, 12 γαρίδες, 1 φρέσκο κρεμμυδάκι ψιλοκομμένο, 50 ml έξτρα παρθένο ελαιόλαδο
50 γραμμ. βούτυρο
Για το ζωμό:
300 ml νερό, 1 καρότο, 1/2 ματσάκι σέλινο, 1 κρεμμύδι, 1 σκελίδα σκόρδο,
1/2 ματσάκι μαϊντανό, 2 κ.σ. κορνφλάουρ, αλάτι, πιπέρι
Εκτέλεση
1.Σε ένα μπολ αναμειγνύετε όλα τα υλικά για τη ζύμη και τα χτυπάτε στο μίξερ. Καταλαβαίνετε ότι είναι έτοιμη όταν κολλά ελαφρά στα χέρια σας. Κάνετε το ζυμάρι μια μπάλα και το τοποθετείτε σε μια διαφανή σακούλα για τρόφιμα. Το αφήνετε στο ψυγείο για μία ώρα. Έπειτα χρησιμοποιείτε το ειδικό μηχάνημα και κόβετε τα ζυμαρικά σε λεπτές λωρίδες. Τις τυλίγετε σε ένα πανί.
2.Καθαρίζετε τις γαρίδες και χρησιμοποιείτε τα κελύφη τους για το ζωμό. Βάζετε νερό σε μια κατσαρόλα και βράζετε τα κελύφη και τα λαχανικά. Έπειτα φιλτράρετε το ζωμό και προσθέτετε 2 κ.σ. κορνφλάουρ.
3.Σε ένα τηγάνι ζεσταίνετε το βούτυρο και το λάδι και μετά τοποθετείτε τα κολοκύθια και το κρεμμύδι και τα σοτάρετε. Στη συνέχεια ρίχνετε και τις γαρίδες και μαγειρεύετε για λίγο ακόμη. Αποσύρετε από τη φωτιά.
4.Βράζετε τα ζυμαρικά σε άφθονο αλατισμένο νερό. Στραγγίζετε και τα βάζετε στο τηγάνι μαζί με τα κολοκυθάκια και τις γαρίδες προσθέτοντας και το ζωμό. Αλατοπιπερώνετε και σερβίρετε.
Tip: Μπορείτε να αντικαταστήσετε τις γαρίδες με καραβίδες.
Βιβλιογραφία
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%81%CF%8C%CE%BA%CE%BF%CF%82
http://faye.gr/site/swma-pneuma/diatrofh/krokos-kozanhs-ola-osa-prepei-na-xereis
http://www.sintagespareas.gr/simboules/afieromata/210-krokos-kozanis-ena-politimo-karikevma
http://www.clickatlife.gr/diatrofi/story/10160
http://www.inewsgr.com/t/%CE%BA%CF%81%CE%BF%CE%BA%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%BF%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CF%82_krokos-kozanis.htm
http://www.apocalypsejohn.com/2013/09/krokos-kozanhs-h-eksypnh-antikarkinikh-vomva.html
https://www.yolenis.com/69/krokos_kozanhs?utm_source=Google&utm_medium=cpc&utm_campaign=Herbs_Saffron_Broad&gclid=CJPxsJmonrwCFQ3ItAod3FMAxg
http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CF%81%CF%8C%CE%BA%CE%BF%CF%82
http://faye.gr/site/swma-pneuma/diatrofh/krokos-kozanhs-ola-osa-prepei-na-xereis
http://www.sintagespareas.gr/simboules/afieromata/210-krokos-kozanis-ena-politimo-karikevma
http://www.clickatlife.gr/diatrofi/story/10160
http://www.inewsgr.com/t/%CE%BA%CF%81%CE%BF%CE%BA%CE%BF%CF%82-%CE%BA%CE%BF%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CF%82_krokos-kozanis.htm
http://www.apocalypsejohn.com/2013/09/krokos-kozanhs-h-eksypnh-antikarkinikh-vomva.html
https://www.yolenis.com/69/krokos_kozanhs?utm_source=Google&utm_medium=cpc&utm_campaign=Herbs_Saffron_Broad&gclid=CJPxsJmonrwCFQ3ItAod3FMAxg